Van kerk naar woning: nieuwe bewoners voor het Huis van God

Er moet nog een hoop gebeuren, maar ze is dolblij met haar nieuwe huis. In februari bekeek ze de leegstaande kerk voor het eerst. "Gelijk verliefd en verkocht", zegt ze. "Ik ben er iedere dag ontzettend trots op."

Kerken kampen met leegstand

De gereformeerde kerk in Oudebildtzijl is een van de honderden kerken die de afgelopen tientallen jaren 'aan de eredienst zijn onttrokken'. In deze gebouwen heeft God plaatsgemaakt voor andere bewoners, of ze zijn gesloopt.

Exacte cijfers zijn er niet. Instanties die het aantal kerkgebouwen door de jaren heen tellen doen dat op verschillende manieren en dat maakt vergelijken lastig, maar de grootste kerkgenootschappen zien hun gebouwen in aantal afnemen.

Ongeveer 4000 kerkgebouwen

Onderzoekscentrum Kaski, verbonden aan de Radboud Universiteit, telde in 2016 iets minder dan 1500 rooms-katholieke kerken. De Protestantse Kerken in Nederland (PKN) kwamen vorig jaar op 2217 protestantse kerkgebouwen.

Dan zijn er nog enkele honderden kerken van andere christelijke denominaties. Het Kadaster becijferde vorig jaar voor het eerst hoeveel kerkgebouwen er in Nederland zijn: 6536. Volgens een onofficiële inventarisatie van Taskforce Toekomst Kerkgebouwen zijn er sinds het jaar 1200 zo’n 19.000 kerken gebouwd in Nederland. We kunnen dus redelijk veilig spreken van een dalende trend.

Nieuwe bestemming voor oude kerk ligt gevoelig

Eentje waarvan de kerken zelf verwachten dat deze zich doorzet. De PKN verwacht in 2025 nog zo’n 1900 kerken over te houden. Kardinaal Wim Eijk verwachtte een paar jaar geleden nog 531 rooms-katholieke kerken open te kunnen houden in 2025. Verwachtingen die bevestigd worden door het almaar dalend aantal kerkgangers in Nederland.

Wat doen we met die vaak beeldbepalende, karakteristieke gebouwen die niet zelden ook nog eens een monumentenstatus hebben? Er zijn fraaie voorbeelden te noemen van boekwinkels, horeca-gelegenheden en woningen in oude kerken. Toch ligt dat gevoelig, vooral bij oude kerkgangers. Dopen, trouwen, begraven: veel levensbepalende gebeurtenissen hebben zich afgespeeld tussen die oude kerkmuren. Ook voor mensen die de kerkdeur niet platlopen.

Selectieve verkopers

Afscheid nemen van zo'n gebouw is dan pijnlijk. Zeker als het daarna een 'ijswinkel, garage, kroeg of erger' wordt, zo zei de vooraanstaande kardinaal Gianfranco Ravasi onlangs, bij de aankondiging van een congres over het behoud van religieus erfgoed later dit jaar.  

Gelovigen zijn dan ook selectief bij het verkopen van oude kerkgebouwen. En dat op een toch al krappe markt. "Er was serieuze belangstelling van een ander religieus genootschap", herinnert makelaar Hendrik Kingma zich, die de verkoop van de gereformeerde kerk in Oudebildtzijl begeleidde.

"Een internationale, spirituele groep. De leider zou dan twee keer per jaar naar Friesland komen en zou dan tweeduizend mensen op de been brengen. De verkopende partij wilde dat niet."

Nieuwbouwhuis in een kerk

Maar zonder verkoop dreigt sloop. Zo'n lot wachtte ook de Mauritiuskerk in Jirnsum, maar dat zou 'doodzonde' zijn, vond aannemer en projectontwikkelaar Johan Timmermans. "De kerk stond al zes jaar te koop, maar er was niemand te vinden die er doorheen kon prikken om te zien wat er mogelijk was. Toen mij ter ore kwam dat de kerk gesloopt zou worden ben ik gaan kijken."

Tien minuten later zag Timmermans wat het moest worden: van buiten onherkenbaar als woonhuis, van binnen onherkenbaar als kerk. Het resultaat is een box-in-boxwoning. "Eigenlijk is er een compleet nieuwbouwhuis in de kerk gezet", legt Timmermans uit. De vloer van het huis ligt twee meter hoger dan de kerkvloer en het plafond gaat niet helemaal tot de nok van de torenspits.

'Dit is mooi!'

"Er zijn al een hoop bezichtigingen geweest, maar er heeft zich nog geen koper gemeld", vertelt Timmermans. Voordat de Fries van een succesvol project spreekt moet dat nog wel even gebeuren.

"Dit was een gebouw waaraan negen van de tien mensen gewoon aan voorbij liepen. Het is mijn passie om er iets van te maken waar mensen van zeggen: dit is mooi! Dat is gelukt, maar als het aan het eind van het jaar helemaal rond en klaar is met een koper ben ik pas echt tevreden."

Gratis af te halen: kerkbanken

Simone van der Velden staat nog redelijk aan het begin van het bouwproces. "Het is ontzettend leuk om het te zien veranderen, het wordt steeds meer mijn plaatje."

Ze doet het wel in fases. Niet alleen uit financiële overwegingen, maar ook om de oude kerkgangers een beetje te laten wennen. Dat lukt tot nu toe best. Van der Velden: "Via de dorpsfacebook konden mensen oude kerkbanken bij me op komen halen. Ik zag bij de oudere mensen dat dat wel pijn deed, maar voor jongere dorpsbewoners gaat dat makkelijker."

Deur blijft open

Uiteindelijk zullen de woorden 'gereformeerde' en 'kerk' van de gevel verdwijnen, om plaats te maken voor de naam van het atelier dat Van der Velden gaat stichten. De kerk wordt uiteindelijk een expositieruimte. Een troost voor de kerkgangers van weleer, want daarmee blijft de deur – ook al is deze turquoise – open voor publiek.

Torenhoge stookkosten in woonkerk?

De vraag die op ieders lippen brandt als je in een kerk gaat wonen is deze: hoe doe je dat met de stookkosten? Een grote zaal, met een hoog plafond: krijg je dat ooit warm? 

Simone van der Velden:

"Dat is een vraag waar, ondanks vele onderzoeken en rapporten, geen specialist een antwoord op heeft. Eigenlijk is het niet te doen. Ik ga een paar houtkachels plaatsen in de buurt van plekken waar je vaak zit: bij de eettafel en de zithoek bijvoorbeeld." 

Johan Timmermans:

"Dat lukt niet. Daarom hebben we voor de box-in-boxmethode gekozen. De woonruimte die in de kerk zit is wel goed te verwarmen." 

Hendrik Kingma:

"Dat is een vraag die ook iets met de prijs doet. Het gaat om grote panden, maar die moeten - zeker als het doel wonen is - verbouwd worden. En kopen is een, maar dan moet je het ook nog onderhouden."