Brexit in Brussel: van lange nachten en sprintjes trekken naar een deal

Half twaalf 's middags. Rumoer onder de honderden journalisten die zich hebben verzameld in de persruimte van het gebouw van de Europese Raad. Tientallen trekken een sprintje naar de overkant, het gebouw van de Europese Commissie. Witte rook? Het duurt wat langer, de sfeer onder de wachtende pers is bijna die van een schoolklas op een uitje.

Dan laat een vrolijke Michel Barnier, de hoofdonderhandelaar van de EU, weten dat het na nachten praten eindelijk gelukt is. Er ligt een principe-akkoord voor de brexit. Het keerpunt werd een week geleden bereikt, vertelt hij, na een ontmoeting tussen de Ierse premier Leo Varadkar en zijn Britse collega Boris Johnson. "Vanaf dat moment kwam er vooruitgang", aldus Barnier.

'Ik ben er wel klaar mee, met brexit'

Sommige journalisten waren 's ochtends nog wat aan het morren. "Ik ben er wel klaar mee, met die hele brexit", zegt een collega. "Maar ik wil nu weten hoe het afloopt ook." Nu gonst de zaal.

De tekst van de nieuwe deal wordt gelezen, geanalyseerd, onderzocht op vernieuwingen. Broodjes worden naar binnen geschrokt, voor koffie is weinig tijd. Journalisten vertellen live op hun zenders over de deal, anderen tikken hun vingers blauw op Twitter.

Deze top was cruciaal: op 31 oktober zou de deadline aflopen en zou er, als er geen akkoord zou zijn, een no-dealbrexit plaatsvinden. Get brexit done, riep premier Johnson van het Verenigd Koninkrijk al zo vaak. Die datum zou het gaan gebeuren, deal of niet. Britse politici staken daar al een stokje voor met een wet, maar de spanning bleef.

Wachten op plannen die niet kwamen

De hele zomer wachtte de EU op brexitplannen die niet kwamen. Begin oktober deed Johnson zijn nieuwe plan met een complex grenssysteem uit de doeken, dat in eerste instantie zuchtend werd ontvangen door de EU-onderhandelaars. Dat ging niet werken, maar het begin van een onderhandeling was er.

Die onderhandelingen werden afgelopen weken koortsachtig gevoerd, terwijl een brexitdeadline ieder uur dichterbij kwam. Voor het weekend leek overeenstemming bereikt, maar zondagavond werd teleurgesteld geconstateerd dat er nog te belangrijke obstakels waren. "We hebben vooruitgang geboekt, maar er is nog iets meer werk te doen", was het onderkoelde commentaar steeds.

Twee uur 's middags. Eén voor één druppelen de regeringsleiders binnen. "Een vierkant en een cirkel moesten samen in een hokje en dat lijkt te lukken", sprak premier Rutte beeldend. "Het is echt goed nieuws voor Nederland, maar we moeten er nog wel uit zien te komen."

Wel een deal, geen deal en struikelblokken

Tot vanochtend pingpongde de stemming: er was wel een deal, er was geen deal. Er was een deal met struikelblokken. Het hangt nog op de btw, de grens is nog steeds een probleem. Het kwam allemaal voorbij, totdat om half twaalf EU-commissievoorzitter Jean-Claude Juncker een einde maakt aan de geruchten. "Waar een wil is, is een deal. We hebben er een."

Uitbundige Johnson: 'Get brexit done'

Een nieuw sprintje. Premier Boris Johnson en Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker geven samen een persconferentie. "Ik vind brexit nog steeds jammer", zegt Juncker, "Maar er ligt een goed akkoord."

Johnson is uitbundig, vrolijk, spreekt zijn dank uit aan de onderhandelaars. En hij roept de Engelse parlementariërs op: "Dit is het moment om samen te komen. Get brexit done."

Daar wringt meteen de schoen. De EU-leiders hebben al ingestemd met het akkoord. Maar komende zaterdag komt het Britse parlement samen, en of zij het goedkeuren is allerminst zeker. Eerdere deals werden genadeloos neergehaald en de Ierse DUP, politiek partner van Johnson, sprak zich fel uit tegen het akkoord.

Nachten nerveus wachten

De belangrijkste reden om tegen te zijn is weggenomen voor veel Britse politici. De gehate backstop, het vangnet als na twee jaar transitieperiode geen handelsovereenkomst zou worden bereikt, wordt vervangen voor een permanente oplossing waarbij de grens in de Ierse zee komt. 

Het is het resultaat van een week tot diep in de nacht onderhandelen. Hoewel men nerveus afwacht hoe de Britten hier vrijdag over gaan stemmen, zijn diplomaten en ambtenaren opeens een stuk meer ontspannen. Waar ze twee weken geleden nog zeer pessimistisch waren, is er nu optimisme ontstaan.

Belasting op tampons en maandverband

Dan volgt een van de laatste hordes in de onderhandelingen. Eentje die niemand had zien aankomen: de belasting op tampons. In Groot-Brittannië en Noord-Ierland is die 5 procent, in Ierland 0. Na jaren van actie worden dergelijke verzorgingsproducten niet meer gezien als luxeproduct - zoals in sommige andere landen - maar als noodzaak. Na een brexit mag Groot-Brittannië doen wat het wil, en Ierland is vrijgesteld van de regel.

Noord-Ierland zou dan als enige - omdat het land de Europese belastingregels gaat volgen - wel een taks moeten heffen. Volgens een ingewijde liepen discussies daarover hoog op aan de onderhandelingstafel, op een van de laatste momenten.

En dus is er een uitzondering gemaakt voor Noord-Ierland. Ze mogen net als Ierland 0 procent rekenen. Een beetje water bij de wijn, de Britse en Europese onderhandelaars kwamen weer iets dichter bij elkaar. Lukt het de Britten om zaterdag overeenstemming te bereiken? Dat is de grote vraag.

Please leave

En wat als dat niet lukt? Als het akkoord wordt weggestemd? Premier Rutte wil daar niet over speculeren. "Als je net verliefd bent, ga je niet nadenken over wat er gebeurt als de liefde over is", verwijst hij naar de deal.

En Boris zelf? Die heeft er alle vertrouwen in dat het goedkomt. Op zijn afsluitende persconferentie 's avonds, waar hij het ronkende brexitverhaal nog eens afdraait, beantwoordt hij nog maar een paar vragen. Hij heeft honger, zegt hij, en wil naar het diner.

De jongedame die namens de Britse vertegenwoordiging 150 journalisten en cameramensen in bedwang moet houden, doet dat met moeite. "Please stay to the side of the room", klinkt het steeds. Tot de persconferentie voorbij is. Dan zegt ze: "Please leave."