Achter de schermen bij operatie uitleen en opkoop van 93 miljard

Daar is Elvira Eurlings als agent van het Agentschap van de Generale Thesaurie verantwoordelijk voor het uitgeven van staatsobligaties. Dit jaar staat haar club voor de ongekende uitdaging om maar liefst 93 miljard euro meer te lenen dan aan het begin van het jaar was verwacht.

Veilen

Dat gebeurt via de uitgifte van staatsobligaties, ook wel aangeduid als staatspapier of stukken. "Waar dat vroeger op papier ging met schuldbewijzen, gaat dat nu allemaal digitaal", vertelt Eurlings. Nadat is bepaald hoeveel geld er geleend moet worden op een bepaald moment, vraagt het Agentschap aan een derde partij, Euroclear, om de obligaties aan te maken en te registreren.

"Vervolgens gaan we ze veilen." Op dinsdag om 10 uur stipt wordt het loket geopend en dan gaat alles in een noodvaart. "Dit stuk staat in de verkoop, met bijvoorbeeld een looptijd van tien jaar en een rente van zoveel procent: biedt u maar", schetst Eurlings.

Goedkoop lenen, maar niet afschrikken

Dan is het aan investeerders om hun slag te slaan. Via het veilingsysteem leggen zij hun orders in, waarin ze aangeven hoeveel stukken ze willen en tegen welke prijs. Aan het begin van de veiling werkt het Agentschap nog met een bandbreedte aan de prijs, maar naarmate de veiling vordert, wordt die vaak steeds kleiner.

"Vaak na twee uur hebben we echt wel genoeg biedingen binnen. Dan sluiten we de veiling en vrij snel daarna bepalen we wat de prijs is en wie de obligaties krijgen." Daarbij spelen veel afwegingen mee, die in zeer korte tijd gemaakt moeten worden.

Want de staat wil aan de ene kant zo goedkoop mogelijk lenen, maar wil ook dat de prijs aantrekkelijk is voor de marktpartijen, zodat ze ook de volgende keer weer in de rij staan om de Nederlandse schuld te kunnen kopen. Bovendien willen Eurlings en haar team ook dat de stukken verdeeld zijn onder meerdere soorten beleggers.

Beleggers voor de lange en de korte termijn

Pensioenfondsen zijn fijne kopers omdat die de stukken lang aanhouden en stabiel zijn. Maar er moet ook wat terecht komen bij beleggers die juist handelen in de stukken, zoals hegdefondsen, zodat er prijsvorming plaatsvindt op de markt.

Overigens verkoopt de staat niet direct aan die partijen, alleen een club van geselecteerde banken kan stukken kopen op de zogenoemde primaire markt. Maar tijdens de veiling kunnen zij wel hun interesse kenbaar maken, waardoor de staat weet wie de obligaties wil hebben. De banken zorgen uiteindelijk dat de stukken bij hun klanten terecht komen.

Knoop doorhakken

Bij de veiling zelf is op het Agentschap een ruime handvol mensen betrokken, vertelt Eurlings. "Iemand die de veiling leidt, iemand voor de prijs, iemand voor het overzicht op het veilingboek, een persoon die tijdens de veiling communiceert met de investeerders. En ik loop rond om uiteindelijk de knoop door te hakken dat het genoeg is en over de uiteindelijke prijs."

Als de knoop is doorgehakt, wordt de transactie administratief afgehandeld, zodat het geld ook daadwerkelijk binnenkomt. De banken krijgen hun obligaties geleverd via Euroclear en de miljarden stromen binnen op de rekening van de staat. Klaar om ingezet te worden om wegen mee aan te leggen, ambtenaren mee te betalen of de NOW mee te bekostigen, om maar eens wat te noemen.

Kopen voor vele miljarden

Er is ook nog een andere manier van veilen, die nog veel sneller gaat. Dan gaat het om het heropenen van bestaande staatsobligaties. Omdat zo'n obligatie al op de markt wordt verhandeld, weet de staat preciezer hoeveel die moet kosten en de kopers ook. "Als je als bank dan zegt: 'Doe mij zo veel stukken', dan krijg je ze ook meteen, mits beschikbaar uiteraard."

Als het bij het Agentschap aanpoten is, dan is dat zeker ook het geval aan de andere kant van de veiling. Dat weet Jolien van den Ende als geen ander. Zij werkt als fixed income strategist op de handelsvloer van ABN Amro in Amsterdam, een van de banken die direct van de staat obligaties kan kopen.

De bank koopt jaarlijks voor vele miljarden aan Nederlands staatspapier. Voornamelijk voor hun klanten. "Dat kunnen we meteen verkopen. En vaak nog wat extra's voor onze eigen boeken, dan hebben we nog wat op de plank liggen."

'Als je niet oplet, heb je niks'

Om aan die stukken te komen, moeten de handelaren messcherp zijn en snel handelen. Van den Ende herinnert zich een recente veiling waarbij de staat binnen enkele minuten een miljard euro ophaalde. "Waarschijnlijk was er al voor 400 miljoen in 20 seconden verkocht. Als je niet oplet heb je niks."

Van tevoren wordt natuurlijk al bepaald tegen welke prijs en hoeveel stukken de bank wil kopen. En een deel van de handel gaat geautomatiseerd, maar soms gaat het ook handmatig. "Gekocht is gekocht. Het is heel precies werk en er komt heel veel stress bij kijken. Elke cent meer of minder is enorm veel geld."

En de belangen voor de bank zijn groot. Want als zij een order voor een klant niet kunnen leveren, omdat ze te laat zijn, zullen ze de obligaties alsnog op de beurs moeten zien te bemachtigen, mogelijk tegen een hogere prijs.

Alles naar de ECB

Dat er zo veel vraag is naar Nederlandse schuld, komt in de eerste plaats door de kwaliteit ervan. Nederland heeft een goede reputatie als het gaat om terugbetalen en sterke overheidsfinanciën. Beleggers die hun geld veilig willen stallen, pensioenfondsen met hun balansen van honderden miljarden voorop, staan daarom letterlijk in de rij om hun geld uit te kunnen lenen aan de staat.

Maar er is nog een hele grote koper in de markt, die de vraag naar staatspapier alleen nog maar verder vergroot. De Europese Centrale Bank.

ABN verwacht zelfs dat alle extra leningen die de staat dit jaar moet afsluiten uiteindelijk in de boeken van de ECB belanden. Die klopt dan ook dagelijks digitaal aan om staatsobligaties op te kopen. Want de Europese centrale bank mag wel staatsobligaties opkopen van de banken en - via de banken - van hun klanten zoals pensioenfondsen, maar niet direct van de staat.

Via DNB

Dat gebeurt allemaal vanuit de dealingroom van De Nederlandsche Bank, een paar kilometer verderop. Daar werkt een team dag in dag uit aan het opkopen van schuldpapier, waaronder de staatsobligaties.

Jurian Hoondert, senior portfolio manager bij de Nederlandse centrale bank, coördineert de dagelijkse aankopen. Hij en zes andere teamleden, die inmiddels door corona tijdelijk verdeeld zijn over twee locaties, kopen dagelijks voor extreem grote bedragen aan obligaties op, waarmee zij het ECB-beleid in Nederland uitvoeren.

Lagere rentes, meer investeren

Die operaties zijn 'historisch ongekend', zegt Aerdt Houben, directeur van de divisie Financiële Markten bij DNB. De gigantische opkoopprogramma's hebben tot doel om meer geld in de economie te brengen, waardoor er makkelijker geïnvesteerd kan worden, en om de rentes te drukken over de gehele linie.

Lagere rentes zorgen er weer voor dat het makkelijker wordt om geld te lenen, en dus om te investeren. Dat zou dan weer tot economische groei moeten leiden en uiteindelijk moeten zorgen voor wat ze in Frankfurt beschouwen als een gezonde inflatie: 'dichtbij, maar lager dan twee procent'.

Kopen van banken

Om dat handen en voeten te geven, kijken Hoondert en zijn team bij DNB de hele dag naar wat er aan schuldpapier wordt aangeboden en tegen welke prijs. De tegenpartijen waar DNB van koopt zijn een groep van zo'n dertig banken, in binnen- en buitenland, waaronder dus ABN.

En hoewel DNB als doel heeft om de rente naar beneden te brengen, is het niet zo dat er dan maar de hoofdprijs wordt betaald. De centrale bank probeert zich naar eigen zeggen zoveel mogelijk als een normale marktpartij op te stellen, en stukken te kopen voor de beste prijs.

Maar doordat DNB zich in de markt begeeft, is de vraag naar schuldpapier veel groter dan hij anders zou zijn. Dat zorgt ervoor dat obligaties duurder worden en daarmee de rentes dalen (zie inzet voor meer uitleg).

Hoge prijs, lage rente?

Stel: een overheid leent duizend euro door een obligatie uit te geven met een looptijd van vijf jaar. Daarop geeft de staat een jaarlijkse rente van 2 procent. Na vijf jaar krijgt de koper van de obligatie zijn inleg terug en heeft hij 100 euro rente gevangen.

Maar die obligatie kan hij ook verkopen. Bijvoorbeeld voor 1050 euro aan een andere belegger. Die krijgt aan het einde van de looptijd nog steeds maar 1000 euro terug, maar vangt in de loop van de jaren wel 100 euro aan rente. Naar verhouding is de rente op de obligatie daardoor wel gedaald: van 2 procent per jaar, naar minder dan 1 procent.

En zo zorgt een hogere prijs dus voor een lagere rente. De volgende keer dat de staat dan een obligatie uitgeeft, weet het dat het een lagere rente kan bieden, omdat de markt bereid is dat te accepteren.

Via de chat of een systeem

Het kopen van die stukken kan op meerdere manieren gaan, legt Hoondert uit vanuit 'zijn' dealingroom. Zo kan hij een specifieke uitvraag doen. Via een speciaal systeem vraagt DNB dan aan een aantal banken om met hun beste prijs te komen, als ze bijvoorbeeld voor 20 miljoen van een bepaalde obligatie willen kopen.

Daarnaast koopt DNB via 'omgekeerde veilingen' meerdere obligaties tegelijkertijd op. Doordat deze veilingen vooraf worden aangekondigd kunnen naast de banken ook eindbeleggers indirect deelnemen. Bij deze deze omgekeerde veilingen bieden verkopende partijen hun stukken aan en 'bieden' op de prijs waartegen ze bereid zijn om te verkopen. 

Geld maken

Twee dagen na de deal, en wat administratieve handelingen later, wordt de transactie gesettled, afgehandeld dus. DNB krijgt dan de obligaties geleverd en de bank aan de andere kant krijgt het geld. En dat is het moment, dat de centrale bank ook daadwerkelijk nieuw geld maakt.

Het geld om de obligatie mee te kopen, bestond tot dat moment simpelweg nog niet. Daar staat dus wel wat tegenover, namelijk die obligatie. Het is dus geen 'gratis geld', benadrukt Houben. Daarmee wordt de balans van de centrale bank verlengd. Op het moment dat de lening aan het eind van zijn looptijd wordt terugbetaald, krimpt de balans in principe weer en verdwijnt het geld weer uit het systeem.

Inmiddels heeft DNB op deze manier al meer dan 100 miljard euro aan Nederladse publieke schuld opgekocht.

750 miljard

En dat bedrag zal de komende tijd alleen maar verder en verder oplopen. Landen lenen nu gigantische bedragen om de coronacrisis de baas te kunnen en de ECB heeft een nieuw opkoopprogramma opgestart ter waarde van 750 miljard euro.

Aan Hoondert en Houben bij DNB de taak om ervoor te zorgen dat er onder dat programma ook weer tientallen miljarden aan Nederlandse schuld worden opgekocht.

Schatkist profiteert

Zo belandt een groot deel van de staatsschuld van Nederland, via wat omwegen, op de balans van de centrale bank.

En hoewel de centrale bank dus geen aankopen doet bij de staat, profiteert de schatkist wel degelijk van Frankfurtse koopwoede, door de extreem lage rente die daarvan het gevolg is.