Spanning te snijden: komt er op de valreep nog een brexitdeal?

De onderhandelingen over de handelsdeal en de toekomstige relatie verlopen al het hele jaar net zo moeizaam als de onderhandelingen in de voorgaande jaren over de uittredingsdeal.

Op grote lijnen zijn de partijen het wel eens: belangrijk is om handel met zo min mogelijk barrières mogelijk te maken. Voorop staat daarbij om af te spreken dat er over en weer geen importheffingen zullen zijn. Dat zorgt niet alleen voor goedkope handel onderling, maar scheelt ook een hoop papierwerk en controles.

Eerlijk handelen en eigen regels

Het probleem zit hem erin hoe je dat voor elkaar krijgt zonder dat je elkaar oneerlijk gaat beconcurreren. Daarom moeten er afspraken gemaakt worden over geschillenbeslechting, staatssteun en het zogenoemde 'gelijke speelveld'. Dat laatste betekent dat de regels voor bedrijven, bijvoorbeeld op het gebied van milieuwetgeving en werknemersbescherming, aan beide kanten van de Noordzee zo goed als gelijk moeten zijn.

En dat wil tot nu toe maar niet lukken. De EU wil voorkomen dat Britse bedrijven aan laksere of minder strenge regels hoeven te voldoen dan bedrijven op het vaste land, waardoor ze oneerlijk voordeel hebben. De Britten willen op hun beurt zich niet blijven committeren aan Europese regels.

Ook wil het maar niet lukken om een deal te smeden over de visserij. De EU wil dat vissers uit landen als Nederland en Frankrijk toegang houden tot de Britse waren. Het VK wil helemaal zelf kunnen besluiten wie er in de Britse wateren vist.

Onafhankelijk

En zo kan het zijn dat een no deal weer serieus dreigt. "Hoewel er wat vooruitgang is geboekt in de afgelopen dagen, is er nog steeds veel werk te doen en de tijd dringt", zegt een Britse diplomaat tegen RTL Nieuws die alleen wilde spreken op voorwaarde van anonimiteit.

"Als we meer progressie willen boeken in de komende dagen moeten we meer realisme zien van de EU over wat het betekent voor het VK om een onafhankelijk land te zijn."

Maar de tijd voor progressie is wel zo'n beetje op. Langer uitstel is namelijk allang uitgesloten door de Britse premier Johnson. En een deal – als die er komt – moet in principe ook nog goed worden gekeurd door de lidstaten van de EU, het Europees Parlement en het Britse parlement. Dat kost allemaal tijd.

Druk opgevoerd

Premier Rutte is er in ieder geval niet gerust op dat het gaat lukken. “Hier geldt: degene die haast heeft, betaalt”, zegt hij tegen RTL Nieuws. Daarmee bedoelt hij dat de prijs van een no deal voor het VK groter is dan die voor de EU en dat het dus aan de Britten is om te bewegen.

Om de druk verder op te voeren en om zo goed mogelijk voorbereid te zijn op een no deal, heeft Rutte de Europese Commissie gevraagd om de voorbereidingen voor een scenario zonder handelsdeal op te schroeven.

En dat is niet onverstandig, want het bereiken van een deal wordt echt lastig, zegt ook brexitexpert van Instituut Clingendael Rem Korteweg. "Dat wordt nog eens extra bemoeilijkt omdat een van de onderhandelaar in het team van Barnier Corona heeft."

Dat betekent namelijk dat de teams weer op afstand moeten onderhandelen en juist op de gevoeligste punten helpt het enorm als je elkaar soms in de ogen kunt kijken, legt Korteweg uit.

5 voor 12

In het allergunstigste geval, als er een politieke draai komt in Londen, zou het misschien nog net mogelijk zijn om dinsdag of woensdag een akkoord te hebben, is zijn verwachting. Dan zou ook het Europees Parlement nog op tijd goedkeuring kunnen geven. "Maar daar moeten we misschien niet meer vanuit gaan."

Het alternatief betekent hoe dan ook een nog rommeliger verloop. De EU is bereid te blijven onderhandelen, waardoor het in theorie 'tot 5 voor 12 op 31 december kan duren' voor we weten of er wel of niet een deal is, zegt Korteweg. Maar dat brengt wel andere problemen met zich mee.

Improviseren

Want dat zou hoe dan ook betekenen dat het Europees Parlement nog geen toestemming verleend heeft als de boel op 1 januari in zou gaan, laat staan de parlementen van de lidstaten.

Of dat laatste echt nodig is, is ook nog niet helemaal zeker. Zo bestaat de mogelijkheid dat er een truc wordt verzonnen om de nationale parlementen buiten de besluitvorming te houden, maar gezien de gevoeligheid acht Korteweg het onwaarschijnlijk dat dat gepikt wordt. 

1 januari

Het belangrijkste – als harde deadline van 31 december niet wordt gehaald – is wat Korteweg betreft hoe dat gebeurt. Ligt er een akkoord, maar is er iets te weinig tijd voor de formaliteiten? Dan is de verwachting dat daar linksom of rechtsom wel een mouw aan kan worden gepast.

Diplomaten houden toch weer rekening met de mogelijkheid van een 'technisch uitstel'. Dat kan alleen als een politiek akkoord is, maar er is nog wat extra tijd nodig, bijvoorbeeld voor ratificatie in het Europees Parlement.

Vertrekken de partijen met slaande deuren, dan is het een heel ander verhaal.

Ondertussen lijkt Mark Rutte inmiddels ook al zijn vizier op de jaarwisseling te hebben gericht. "Het zou mooi zijn als het voor 1 januari een heel eindje is", antwoordt hij op de vraag hoe lang hij de onderhandelingen nog geeft.