Polen wil EU-budget goedkeuren in ruil voor inlegvel, Hongarije weigert
Polen is bereid om een einde te maken aan de wekenlange impasse over de EU-begroting en het coronaherstelfonds van 750 miljard. Maar Hongarije, dat ook zijn veto gebruikt, ziet niets in het Poolse voorstel voor een extra verklaring. "Dit maakt een compromis voor alle partijen moeilijker", zegt EU-expert Adriaan Schout.
Het hoog opgelopen begrotingsconflict tussen de EU en de lidstaten Hongarije en Polen kreeg donderdagavond een nieuwe wending. De regering in Warschau liet weten bereid te zijn om zijn veto in te trekken, mits het een verklaring krijgt van de EU-leiders.
In die 'bindende' en 'interpretatieve' verklaring zou moeten staan dat de EU bij de nieuwe meerjarenbegroting en het coronanoodfonds geen eisen stelt over onder meer onafhankelijk rechtspraak en vrije pers in individuele lidstaten. "Het is in het belang van iedereen om een goed compromis te vinden", zei vice-premier Jaroslaw Gowin volgens nieuwssite Politico.
'Ideologische chantage'
Zo'n verklaring is in de praktijk niet meer dan het toevoegen van een zogeheten inlegvel. Een concept dat we in Nederland maar al te goed kennen, denk maar aan de bijlage die in 2017 door Nederland werd toegevoegd aan het associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne. Of aan de vele inlegvellen tijdens de brexitonderhandelingen.
De volgende morgen liet Hongarije van zich horen. Dat land ziet niets in zo'n extra verklaring, zei de Hongaarse premier Viktor Orbán. Hij bleef vrijdagochtend bij zijn standpunt dat EU-subsidies los moeten staan van deze nieuwe rechtsstaattoets, die hij eerder 'ideologische chantage' noemde.
'Spel is veranderd'
Niet verrassend, zegt Adriaan Schout, EU-expert bij Instituut Clingendael en hoogleraar Europees Openbaar Bestuur aan de Radboud Universiteit. "Orbán heeft door dat het Poolse compromis van een inlegvel nooit had gewerkt. Hij weet dat het spel is veranderd en dat de EU moeilijk kan inbinden op deze punten."
Dat heeft deels te maken met de verhoging van de EU-begroting voor de komende zeven jaar. Schout: "Europa gaat zich verdiepen. De lidstaten zijn bereid om meer geld te betalen, maar in ruil daarvoor eisen ze dat hervormingen serieus genomen worden."
Nederland is voortrekker
Nederland speelt daarbij een opvallende rol dit jaar. Premier Mark Rutte en minister Wopke Hoekstra van Financiën trekken niet zo maar de portemonnee. Dat bleek deze zomer toen Rutte en Hoekstra lieten weten dat Italië en andere zuidelijke lidstaten zichzelf moet leren redden bij een economische crises door voortaan een beter begrotingsbeleid te voeren.
Ook bij de kwestie rechtstaat speelt Nederland weer een voortrekkersrol. Nu er een akkoord is over de hogere budgetten, wil Nederland samen met veel andere lidstaten dat hier iets tegenover moet staan. Schout: "Er gaat immers belastinggeld naar landen waar corruptie is en de rechtsstaat niet functioneert. Het geduld van de lidstaten raakt een keer op."
Hoog spel
Rutte durft juist vanwege deze steun hoog spel te spelen in Europa, zegt Schout. "De bal ligt nu bij Polen en Hongarije. Als zij niet mee gaan, komt dat geld er niet. Daarmee is afgelopen jaar toch wel iets veranderd. De EU wil van de vrijblijvendheid af."
Daarmee is nog niet gezegd dat de rechtstaat in Polen of Hongarije snel verbetert. Het slappe toezicht vanuit Brussel is een belangrijke oorzaak dat in deze landen de democratie en eerlijke rechtspraak zo onder druk staan. Jarenlang is hier niet tegen opgetreden door de Europese Commissie.
Ondertussen groeit ook de druk op Nederland en zijn bondgenoten binnen de EU. Schout: "Als er geen akkoord komt over de begroting heeft de EU ook een imagoprobleem, waardoor het voor Nederland nog heel lastig kan worden."