Afbraak woningbeleid zorgt nog jaren voor tekort aan huizen

Zoals zo vaak is het antwoord complex en afhankelijk van veel verschillende factoren. Stapels onderzoeken zijn er over geschreven. Maar kort gezegd komt het neer op een terugtrekkende overheid, forse bezuinigingen na de financiële crisis van 2009 en een veranderende bevolkingssamenstelling.

Op dit moment is er een tekort aan 331.000 woningen, stelt ABF Research in een rapport in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). De vraag bereikt met 419.000 een hoogtepunt in 2025, daarna neemt het gestaag af. Maar er blijven structureel te weinig woningen, zelfs nog tot na 2035.

Het tekort drijft de prijzen van zowel huur- als koopwoningen op, met name in de Randstad. Een sociale huurwoning? Vergeet het maar: je staat zo tien jaar op een wachtlijst. Een koophuis of vrijesectorwoning dan? Nee, die zijn alleen weggelegd voor tweeverdieners en mensen met een riant salaris.

Hierdoor blijven met name jongeren en starters noodgedwongen bij hun ouders wonen of delen ze een appartement met een huisgenoot. Gezellig natuurlijk, maar liever hebben ze een eigen plekje. De maatschappelijke gevolgen zijn groot: zelfs het krijgen van kinderen wordt uitgesteld.

'Nederland is af'

Hoe anders zag de wereld er tien jaar geleden uit. De bevolking zou niet langer toenemen, maar juist krimpen. Volgens sommigen was Nederland af. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) voorspeelde destijds dat Nederland in 2040 'slechts' 17,8 miljoen inwoners zou tellen. Nu komt de prognose voor datzelfde jaar uit op ruim 19 miljoen.

Tegelijkertijd zorgde de kredietcrisis voor een kaalslag in de bouw. Huizen stonden onder water en de vraag viel stil, waardoor ongeveer 200.000 van de half miljoen bouwvakkers hun heil ergens anders zochten, berekende het CBS destijds. Een deel keerde weliswaar terug, maar nog altijd telt de bouw duizenden vacatures.

Woonministerie opgeheven

Veelzeggend was de opheffing van het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu (VROM) in 2010 door het eerste kabinet-Rutte. "Ik ben de eerste VVD'er die een heel ministerie heeft doen verdwijnen", zei onderhandelaar Stef Blok daarover trots. In plaats daarvan kregen gemeenten en provincies een grotere rol toebedeeld. 

Drie jaar later voerde Blok de verhuurderheffing in. Deze belasting voor verhuurders van sociale huurwoningen was bedoeld als crisismaatregel, maar bestaat acht jaar later nog altijd. De heffing, die woningcorporaties zo'n 2 miljard euro per jaar kost, zorgde voor een halvering van het aantal nieuwgebouwde woningen, bleek later. Tegenstanders hadden er destijds al voor gewaarschuwd.

Wonen bijzaak

Met de opheffing van VROM ligt de verantwoordelijk voor wonen, bouwen en ruimtelijke ordening tegenwoordig bij minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Zij is ook belast met de AIVD, de organisatie van verkiezingen en privacy. Wonen doet ze er maar een beetje bij, stellen critici gechargeerd. 

Maar dat betekent niet dat er helemaal niet gebouwd wordt. Tijdens de regeerperiode van Rutte-III nam het aantal nieuwbouwwoningen na jaren van dalingen weer gestaag toe, tot boven de 70.000. Alleen vorig jaar was na vijf jaar groei sprake van een lichte daling. Toch liggen de niveaus van vóór de financiële crisis nog ver weg.

Om de groei te versnellen, introduceerde Ollongren in 2019 de 'woningbouwimpuls'. Deze regeling van 1 miljard euro moet gemeenten in de periode 2020-2023 helpen bij de bouw van 'ten minste 65.000 betaalbare woningen', met name voor starters en middeninkomens in regio's waar de schaarste het grootst is.

De vraag is groot, bleek vorige week toen de tweede tranche bekend werd gemaakt. Om alle goedgekeurde projecten voor in totaal 44.666 nieuwe woningen door gemeenten te kunnen subsidiëren, moest het bedrag van 225 miljoen zelfs met 41 miljoen worden verhoogd. In de eerste ronde werd al de bouw van 51.021 woningen gefinancierd.

Volgens het ministerie moeten er tot 2030 zo'n 900.000 woningen bijkomen, anderen spreken zelfs over een miljoen. Feit is dat die aantallen in het huidige tempo niet worden gehaald. De roep om meer dwang vanuit de Rijksoverheid klinkt dan ook steeds luider.

Miljoen nieuwe woningen

Het meest in het oog springt de Actieagenda Wonen, die vorige week werd gepresenteerd. Hierin stelt een coalitie van 34 partijen – van woningbouwverenigingen en vastgoedontwikkelaars tot gemeenten en provincies – de bouw van een miljoen woningen tot 2030 voor. Een nieuwe minister voor Wonen moet daarop toezien.

Ook 'Den Haag' lijkt wakker geschud. De Tweede Kamer stemde vorig jaar al in met de terugkeer van het ministerie van Volkshuisvesting, nu reppen verkiezingsprogramma's zonder uitzondering over rigoreuze maatregelen. Zowel het CDA en de ChristenUnie als D66, GroenLinks en de PvdA willen nog dit decennium één miljoen huizen bijbouwen. Het CDA sluit zelfs de optie van een compleet nieuwe stad à la Almere niet uit.

Rest de vraag of dit überhaupt haalbaar is. Ja, zeggen de woningbouwers volmondig. Ondanks het blijvende tekort aan bouwvakkers is het volgens de brancheverenigingen Bouwend Nederland en Techniek Nederland mogelijk om 'minstens 100.000' woningen per jaar te bouwen. Dit komt mede doordat veel huizen tegenwoordig deels in de fabriek worden gebouwd (prefab), wat de bouw versnelt.

Nieuwe stikstofwet

Een belangrijke voorwaarde is wel dat het stikstofvraagstuk wordt opgelost. In mei 2019 oordeelde de Raad van State dat het Nederlandse programma om stikstof terug te dringen niet in de haak is. Daardoor kwamen duizenden bouwplannen op losse schroeven te staan. De nieuwe stikstofwet, waarover de Eerste Kamer op 2 maart stemt, moet uitkomst bieden.

Verder moeten er voldoende bouwlocaties zijn, benadrukt de bouwlobby. Daarbij moet gekeken worden met een vinex-achtige bril, toen er in tien jaar bijna 700.000 nieuwe woningen werden gebouwd aan de rand van grote steden. Volgens de bouwlobby is bouwen in het groen daarbij onvermijdelijk, omdat binnen bestaande bestemmingsplannen de 100.000 nooit kan worden gehaald.

Ondertussen lijkt ook Ollongren te beseffen dat meer regie vanuit het ministerie nodig is. Nog geen maand nadat ze de gemeente Katwijk een ultimatum had gesteld om snel toestemming te geven voor grootschalige woningbouw op vliegveld Valkenburg sloten betrokken partijen vorig jaar een akkoord voor 5000 nieuwe woningen. Daarmee kwam een einde aan veertien jaar politiek gesteggel.