Verliest Schiphol zijn spilfunctie? 'Er is veel onzekerheid'

Groei was lang het credo voor Schiphol. De grens van maximaal 500.000 vliegbewegingen per jaar mocht van het kabinet worden gepasseerd, zo lang de overlast zou worden beperkt. De bereikbaarheid van Nederland was té belangrijk om groei te verbieden. 

Tot eind vorige week. Schiphol en de daar opererende maatschappijen moeten niet alleen deze zomer vluchten schrappen, het kabinet wil dat dat structureel gebeurt. Het zou gaan om zo’n tien procent en dat is best veel, zegt luchtvaarteconoom Rogier Lieshout. "Zeker als je bedenkt dat de vraag naar vliegreizen weer groeit." 

Een rotgevoel

Het schrappen van zomervluchten omwille van de personeelstekorten geeft Schiphol-topman Dick Benschop een "rotgevoel", zo liet hij weten. Maar hoe de luchthaven zich voelt bij een aanstormende structurele beperking voelt is minder duidelijk. Er wordt inhoudelijk niet op gereageerd, zo zegt een woordvoerder. 

Ben Smith, de topman van Air France-KLM, noemt zijn maatschappij en Schiphol in de Telegraaf echter 'de kroonjuwelen van de Nederlandse economie'. De problemen maken Schiphol niet meteen tot een slechte luchthaven, zo vult Tim Clark van Emirates aan. Krimp is volgens hem dan ook geen goed idee.

Minder inkomsten

Volgens Lieshout kunnen eventuele kabinetsmaatregelen nadelig uitwerken voor Schiphol en voor vliegmaatschappijen. Al is het nog de vraag hoe het beleid precies vorm gaat krijgen.

Minder volume betekent minder inkomsten voor de bedrijven. Ze zullen moeten snijden in hun aanbod. Maar de hardste klap komt waarschijnlijk bij de reiziger terecht. "Perk je het aantal vluchten in, dan gaan de prijzen voor tickets omhoog", zegt hij.

Groei in het vaandel

De groei van Schiphol stond altijd hoog in het vaandel. De luchthaven zou veel waarde toevoegen aan de economie, als banenmotor bijvoorbeeld. Ook is Schiphol van belang voor het vestigingsklimaat. Bedrijven zouden zich eerder willen vestigen in Nederland, omdat je vanaf hier naar elke uithoek van de wereld kan vliegen.

Schiphol kent bovendien veel overstapmogelijkheden en vervult een hubfunctie als een van de de best verbonden luchthavens ter wereld. 

Een beperking van de groei heeft zeker effect op die spilfunctie, zegt Lieshout. Tegelijkertijd zijn veel van deze beweringen niet goed onderzocht. Zo is niet duidelijk hoe belangrijk Schiphol precies is voor ons vestigingsklimaat. "Er is nooit een concreet getal aan gehangen", zegt hij.

Effecten overdreven

"Bedrijven kijken naar veel meer dan alleen de factor vliegen", zegt Stefan Grebe, luchtvaartonderzoeker bij onderzoeksbureau CE Delft. Het bureau concludeerde eerder dat de voordelige economische effecten van groei structureel overschat worden. Het aantal banen dat gecreëerd wordt is overdreven en het prijskaartje van de negatieve effecten, zoals klimaatschade, wordt te weinig meegewogen.

Een recente kosten-batenberekening in opdracht van de gemeente Aalsmeer laten zien dat groei juist ook geld kan kosten, waar krimp soms voordelig uitpakt.

Niet meteen verloren

Volgens Grebe is de hubfunctie van Schiphol vooral een verdienmodel voor de luchthaven en KLM in het bijzonder. In 2019 telde Schiphol ruim 71 miljoen passagiers, waarvan meer dan een derde overstappers. Mensen die bijvoorbeeld van New York via Amsterdam naar Bangkok vliegen. En die zijn nodig om de vliegtuigen te vullen, zegt de onderzoeker. "De Nederlandse thuismarkt is te klein", aldus Grebe.

"Zonder overstappers zou KLM nog maar een handjevol verre bestemmingen direct kunnen aanvliegen", zegt Lieshout erover. Passagiers uit Nederland profiteren daarom ook van de hubfunctie, omdat ze snel en tegen relatief lage kosten bijna overal kunnen komen.

Een beperking in het aantal vluchten betekent volgens de kenners niet meteen dat de hubfunctie verloren gaat, al kan het er wel voor zorgen dat er andere keuzes worden gemaakt. "Aan overstappers valt minder te verdienen dan aan opstappers", zegt Grebe.

'Tipping point'

Op de langere termijn zorgen overheidsbesluiten zoals deze wel voor onzekerheid, zegt Grebe. "Wat er kan gebeuren als vluchten worden beperkt is een hele lastige vraag." Is er een alternatief, zoals Lelystad, dan is er weinig aan de hand en is de krimp beperkt, dan kun je plannen, getuige de stappen van KLM die voor de zomer mikt op overstappers.

Maar er spelen veel meer en grotere onzekerheden voor de luchthaven. Hoe hoog blijft de nu nog hoge vraag? Wat doen de energieprijzen? En wat gebeurt er met het (Europese) klimaatbeleid? Gaan er hier regels gelden die er niet zijn in het Midden-Oosten, dan kan Schiphol het zomaar verliezen van een andere luchthaven. "Er komt een keer een tipping point."