Hoe moet het verder met Tata Steel? 7 vragen over de grootste CO2-vervuiler
Vandaag debatteerde de Tweede Kamer over de vraag of de vervuilende staalfabriek Tata in IJmuiden nog wel een toekomst heeft. Wat zijn de problemen, en wat zijn de opties? Zeven vragen.
Wat is het probleem met Tata Steel?
Tata Steel in IJmuiden is het voormalige Hoogovens, dat in 1919 door Nederland werd gebouwd om onafhankelijk te worden van buitenlandse ijzer- en staalproducenten. Dankzij de gunstige ligging aan de Noordzee en de verbinding via het Noordzeekanaal met het Duitse Roergebied konden grondstoffen als ijzererts en steenkool en eindproducten als ijzer en staal makkelijk worden aan- en afgevoerd. Maar de verwerking van die grondstoffen maakt het bedrijf tot een van de grootste vervuilers van Nederland.
Is dat een recent probleem?
Zeker niet. Zorgen over negatieve klimaat- en gezondheidseffecten van Tata Steel bestaan al jaren, maar zijn wel steeds dwingender op de politieke agenda komen te staan. Niet voor niets, want met een jaarlijkse uitstoot van 12,5 megaton is Tata Steel de grootste CO2-vervuiler van Nederland.
Ook is het verantwoordelijk voor een zorgelijk slechte luchtkwaliteit in de omliggende gemeenten. Onlangs constateerde het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) in een rapport dat de bewoners in de omgeving worden blootgesteld aan gevaarlijk hoge concentraties giftige stoffen. Dat heeft onder meer een ongewenst effect op de gezondheid van kinderen.
Nam Tata Steel daar geen maatregelen tegen?
Het staalbedrijf nam afgelopen jaren wel maatregelen om de situatie te verbeteren. Eind vorig jaar presenteerde het een plan om 300 miljoen euro extra te investeren in het verminderen van de uitstoot, onder druk van de dreiging dat overheden strenger zouden optreden tegen de vervuiling.
Maar volgens de milieubeweging en de omwonenden is dat veel te weinig, en gaat het nog steeds veel te lang duren.
Is er nog wel een toekomst voor Tata Steel?
Over die vraag debatteerde de Tweede Kamer vandaag. Duidelijk is dat de twee meest extreme opties geen draagvlak hebben. Zo is iedereen het wel met elkaar eens dat doorgaan op de huidige voet niet mogelijk is.
Ook voor een totale sluiting van het bedrijf zijn nauwelijks voorstanders, zelfs niet de milieubeweging. Daarvoor is het economisch belang van Tata Steel te groot. Het bedrijf levert een belangrijke bijdrage aan de Nederlandse economie en de werkgelegenheid. Ook betekent sluiting dat méér staal zal worden geproduceerd door fabrieken elders, die nog vervuilender zijn.
Wat zijn dan wel de opties?
Kamerleden debatteerden vandaag met de verantwoordelijke bewindslieden vooral over twee belangrijke toekomstscenario's. In de eerste plaats is dat een plan waarbij Tata Steel voorlopig de CO2-uitstoot gaat opslaan in lege gasvelden onder de Noordzee. Zodra er in de toekomst betere alternatieven zijn, kan het bedrijf daarop overstappen.
In het tweede toekomstscenario gaat Tata Steel direct over op produceren met waterstof. Daarvoor presenteerde vakbond FNV Metaal eerder dit jaar een plan. In samenwerking met Tata Steel voert adviesbureau Roland Berger daar momenteel een haalbaarheidsstudie naar uit.
Zijn die twee opties realistisch?
Dat is de grote vraag. Duidelijk is in elk geval dat voor beide scenario’s miljardeninvesteringen nodig zijn. Omdat er voor de eerste optie meer subsidiegeld beschikbaar is, heeft die de voorkeur van Tata Steel. Kamerleden bleken er weinig oren naar te hebben, maar demissionair staatssecretaris Dilan Yesilgöz (Klimaat en Energie) hield de mogelijkheid van opslag van CO2 onder de Noordzee open.
Ook de tweede optie is geen gemakkelijke. Een snelle overstap naar volledig groene waterstoftechnologie is onmogelijk, omdat daarvoor nu nog veel te weinig duurzame elektriciteit uit zon en wind is. Voorlopig zou gewerkt kunnen worden met 'blauwe' waterstof, die wordt gemaakt met aardgas.
In het scenario van FNV Metaal zou Tata de delen van de fabriek die zorgen voor de meeste overlast en gezondheidsrisico's voor bewoners, snel moeten kunnen sluiten.
Hoe levensvatbaar dit plan is, is nog onduidelijk. Roland Berger presenteerde wel een tussentijds rapport, waaruit blijkt dat beide opties 'technisch haalbaar' zijn. Maar de studie van het adviesbureau is nog niet afgerond.
Moet de overheid Tata Steel nationaliseren?
Over die vraag ging het tijdens het debat opvallend lang. Veel Tweede Kamerleden bleken daar wel oren naar te hebben, omdat zij vrezen dat de huidige Indiase eigenaren te weinig vaart zullen maken met de noodzakelijke aanpassingen.
Demissionair minister Blok van Economische Zaken wilde er echter niets van weten. Volgens hem komt de oplossing van het probleem van de vervuiling niet dichterbij door een (gedeeltelijke) nationalisatie van Tata Steel Nederland. "Voor welk probleem is dat een oplossing?", merkte Blok op. Ook wees hij er fijntjes op dat eerdere pogingen in het buitenland om staalbedrijven te nationaliseren, uitliepen op een mislukking.