Dol op Nederlandse gezelligheid, maar wat is het? 'In andere talen bestaat het niet'

Dat deze vraag nog niet zo eenvoudig te beantwoorden is, blijkt wel uit de resultaten van het onderzoek. Zo werd het klassieke Prinsengrachtconcert door de deelnemers als het gezelligste culturele evenement van Nederland bestempeld. Maar deed tegelijkertijd ook de kroegsfeer van de Vrienden van Amstel Live het erg goed bij de Nederlander.

"In Nederland kan je heel veel verschillende dingen gezellig noemen", vertelt Vivien Waszink van het Instituut voor de Nederlandse Taal. "Een etentje met twintig vrienden kun je gezellig noemen, maar met zijn tweeën kan het ook gezellig zijn. Je kunt het in het Nederlands op heel veel sociale situaties plakken."

Het woord is ook moeilijk te vertalen. "Het Engelse cosy betekent eigenlijk meer knus, terwijl gezellig juist breed inzetbaar is. Het woord leuk heeft dat ook. Het Deense hygge lijkt er een beetje op, maar dat heeft ook echt met stijl te maken en wordt vooral gebruikt in verband met knusheid."

Ook Irene Stengs, ritueel onderzoeker bij het Meertens Instituut, ziet dat het door de brede betekenis van het woord moeilijk te vertalen is. "Het is leuk, maar niet opwindend, er is geen sensatie. Gezellig is ook niet een vorm van vermaak, zoals een film of een goed boek. Het sociale zit er heel erg in, betrokkenheid bij elkaar, maar het is meer dan dat. Soms zit er ook iets dwingends in gezellig zoals 'we gaan gezellig op verjaardagsvisite'."

Moreel

Daarnaast heeft gezelligheid volgens Stengs ook nog een morele kant. "Soms zeggen we bijvoorbeeld 'laten we het wel gezellig houden'. Het is een modus waarin iedereen zich aan de norm houdt van gezellig met elkaar omgaan, geen pijnlijke onderwerpen aansnijden. Het is een sociale dimensie waar onuitgesproken gedragscodes aan verbonden zijn."

De geschiedenis van gezelligheid

Hoogleraar historische Nederlandse letterkunde Herman Pleij legt uit dat het gebruik van het woord gezellig al teruggaat naar de middeleeuwen en is afgeleid van het woord gezel. "Oorspronkelijk verwees het naar een persoon die bij de gilden bezig was een beroep te leren en samenleefde met andere gezellen. Bij deze gilden stond de solidariteit centraal."

Deze gezelligheid is uiteindelijk overgeslagen op de familiekring, legt Pleij uit. "Gezinnen in de stad deden aan arbeidsdeling en ook deze solidariteit werd gezelligheid genoemd. Later is het begrip verkneuterd tot de gezelligheid die we tegenwoordig veel gebruiken."

Ondanks dat het begrip dus moeilijk te duiden is, was het voor de Amerikaans-Nederlandse Joey Jaq al snel duidelijk wat nou die typisch Nederlandse gezelligheid was. Hij kwam vijf jaar geleden naar Nederland en sindsdien maakte hij naam op social media met zijn video's waarin hij op geheel eigen wijze zijn ervaringen met de Nederlandse cultuur deelt.

Nuchter

"Gezelligheid moet down to earth zijn, anders no way", legt Joey uit. "Het gaat om de energie van het samenzijn zonder te faken of overdreven te zijn. Gewoon gewoon zijn, borreltjes doen op het werk en in de horeca. Jullie hebben echt een eigen manier. Nuchter maar cool."

Een Amerikaans alternatief voor gezelligheid ziet Joey Jaq dan ook niet direct. "Cosy gebruiken we eigenlijk niet in de VS, verder hebben we geen woord."

Los van het woord ziet Joey Jaq grote verschillen tussen de manier van socializen in Nederland en in de Verenigde Staten. "Het is altijd netwerken in de VS, altijd je best doen om een goede indruk te maken. 'I want you to like me'. Dat is het grootste verschil. Nederlanders maakt het niks uit of ze je leuk vinden. Gezelligheid in Nederland is een doel op zich."