Joey is een doemdenker: 'Kan ik hierin veranderen?'
Ik vraag dit voor een vriend: elke week behandelen we een vraag over je gezondheid die je niet snel aan je eigen arts durft te stellen. Joey verwacht eigenlijk altijd overal het ergste van. Hij kan niet ophouden met doemdenken. Maar kan hij dit nog veranderen, zodat hij zijn vriendin niet verliest?
Joey (31) is al zijn hele leven lang een doemdenker. "De aard van het beestje, zeg ik altijd, mijn broers zijn net zo." Een voorbeeld: als Joey op vakantie gaat, is hij al bezig met wat er allemaal mis kan misgaan. Hij houdt er al rekening mee dat zijn koffer zal kwijtraken, dat het appartement smerig is en dat het weer gaat tegenvallen. Maar ook als het om zijn werk gaat, heeft hij er weinig vertrouwen in dat mensen hem goed vinden of dat hij niet een keer een fout zal maken waardoor hij zijn baan zal verliezen. "Voorafgaand aan een etentje met vrienden, zit ik al in mijn hoofd af te spelen hoe de avond zal verlopen en wie er eventueel een rotopmerking naar me zal maken. Dat blijkt vaak helemaal niet gegrond, maar ik blijf zo denken."
Joey heeft redelijk met deze negatieve gedachten leren leven, maar nu wordt hij er door zijn nieuwe vriendin continu op gewezen. "Zij vindt het irritant, en dan zijn het nog alleen de gedachten die ik met haar deel. In mijn hoofd gaat het er vaak nóg negatiever aan toe. Ik wil mijn vriendinnetje niet kwijt maar vrees wel dat ik haar zal verliezen als ik niet verander. Maar ja, kan dat? Of is het gewoon iets dat in mijn persoonlijkheid zit?"
Joey kan zeker veranderen, laat GZ-psycholoog Kristel Szakály-Starke weten, maar gedrag veranderen is ontzettend moeilijk. "Je kunt alternatieven aanleren voor piekeren, maar omdat hij dit al jaren doet, is dat best lastig."
Piekeren, of doemdenken, doet iedereen weleens. Dat is volgens Szakály-Starke helemaal niet erg. "We kijken vaak terug op een situatie, of juist vooruit. Mensen die last hebben van overmatig doemdenken, bedenken vaak veel scenario's die voor kunnen komen."
'Je wordt ervoor beloond'
Scenario's bedenken is voorbereiden op wat zou kúnnen gebeuren. "Vaak komen die scenario's niet uit, waardoor je brein leert dat piekeren zin heeft. Je hebt er goed over nagedacht en bent goed voorbereid, dus het is goed gegaan. Het piekeren houdt zich in stand, want je wordt ervoor beloond. Dat het zonder piekeren óók goed was afgelopen, ben je meestal niet bewust."
Maar het kan ook anders gaan. "Als je in een situatie stapt waar je bang voor bent, kun je er met je gedachte voor zorgen dat je voorspelling indirect uitkomt. Bijvoorbeeld als je denkt: wat als niemand met me praat op een verjaardag? Het kan zijn dat je vanwege die angst er niet toegankelijk uitziet en daardoor weinig contact hebt. Dan kan je denken: zie je nou wel, niemand heeft met me gepraat."
'Waar ben je echt bang voor?'
Stoppen met doemdenken is geen knop die je heel eenvoudig omzet, je moet er bewust mee aan de slag gaan. "Stap één is opmerken wanneer je aan het piekeren bent. Vervolgens kun je de gedachten ter discussie stellen. Stel, je bent bang je koffer kwijt te raken tijdens een reis. Vraag je dan af hoe groot de kans is dat het gebeurt."
"Probeer daarnaast te kijken waar je nu echt bang voor bent. Is het die koffer? Of de vakantie die dan in het honderd valt en ben je bang dat je vriendin dan bij je weggaat? Blijf doorvragen: waarom zou dat erg zijn, wat gebeurt er dan? Het is best lastig dit in je eentje te doen. Het helpt dit met een onafhankelijke gesprekspartner te doen."
Lijstje maken
Een ouderwets lijstje maken wil ook nog weleens helpen, zegt Szakály-Starke. "Dat relativeert en dan hoef je het niet meer te onthouden. Ik zeg ook weleens: baken het af. Pieker maximaal een kwartier en ga dan wat anders doen." Zoek afleiding, zoals muziek luisteren of buiten een rondje lopen.
"Doemdenken is een vorm van angst. Wie de angst herkent, kan zichzelf alternatieven voor het piekeren aanleren en kijken of hij iets aan de onderliggende angst kan doen. Het gaat meestal niet vanzelf over, en piekeraars krijgen vaak een dip. Maar wie blijft volhouden, kan het doemdenken wat inperken."
Rubriek: Asking for a friend
In deze wekelijkse rubriek Asking for a friend leggen we lezersvragen over gezondheid voor aan één van onze experts. Heb jij ook een prangende gezondheidsvraag voor een huisarts, verloskundige, diëtist, psycholoog of een andere gezondheidsexpert? Mail die dan naar weekendmagazine@rtl.nl en wie weet zie jij het antwoord hier op deze plek verschijnen.