Schoon genoeg van m'n schoonmoeder
Met de kerstdagen achter de rug, heb je je schoonfamilie waarschijnlijk net weer veel gezien. Misschien wel meer dan je lief is. Met name schoonmoeders komen er qua beeldvorming maar slecht vanaf: ze zouden bemoeizuchtig, jaloers of ronduit vals zijn. Een cliché natuurlijk, maar is het ergens op gebaseerd? Susan, Mirjam en Hanneke kunnen er in ieder geval over meepraten.
Het zoekwoord 'schoonmoeder' levert op Google een scala aan negatieve artikelen op. 'Ik word gek van m'n schoonmoeder', 'Mijn schoonmoeder dreef ons uit elkaar' en 'Waarom zoveel vrouwen een moeilijke relatie met hun schoonmoeder hebben'. Wat is dat toch met die vrouwen? Er zijn natuurlijk genoeg hele fijne, lieve en leuke schoonmoeders, we schreven er vorige week nog over. Zo eentje die jou omarmt en nog nét niet je nieuwe BFF wordt. Maar regelmatig hebben schoonmoeders de schijn tegen en worden ze afgeschilderd als bemoeizuchtige heksen. Ze zouden alles beter weten en hun kinderen maar niet los kunnen laten. Hoe kan het dat jouw fantastisch leuke partner zo'n - in jouw ogen - vreselijke moeder heeft?
'Dat zeggen wij hier niet'
De schoonmoeder van Susan (34) is zo'n bemoeizuchtige heks die alles beter weet. "Ik weet nog dat ik haar - tien jaar geleden - voor het eerst ontmoette. Ik vond het natuurlijk best spannend om de ouders van mijn vriend te gaan ontmoeten en was een tikkeltje nerveus. M'n schoonvader verwelkomde me hartelijk en we kletsten wat over koetjes en kalfjes. Precies zoals ik denk dat zo'n eerste ontmoeting zou moeten gaan. Mijn schoonmoeder daarentegen bekeek me afkeurend van top tot teen. Ze onderwierp me aan een vragenvuur en verbeterde me aan de lopende band. Toen ik voor het eten 'eet smakelijk' zei, keek ze me aan met een blik vol walging. 'Dat zeggen wij hier niet', zei ze op bekakte toon. Dat het eten goed is, spreekt vanzelf, was in deze kringen de norm.
'Toen ik zwanger was van ons tweede zoontje, serveerde ze met Kerst rauwe biefstuk'
Ik kon in haar ogen niks goed doen. Begrijp me niet verkeerd, ik kom uit een goed milieu, heb mijn gymnasiumdiploma gehaald en ging vervolgens studeren, maar voor haar zoon zal ik nooit goed genoeg zijn. De eerste paar jaar was dat nog niet zo'n probleem; we zagen elkaar alleen met verjaardagen en Kerst en af en toe tussendoor.
Inmiddels hebben we twee kleine jongetjes en zien we mijn schoonouders vaker. Ze is heus een lieve oma voor haar kleinkinderen, maar toch op haar eigen manier. De enkele keer dat ze daar logeren rennen ze om 21.30 uur nog door het huis in plaats van allang in bed te liggen, gaat ze met ze naar de kapper omdat zij vindt dat hun haren te lang zijn, verbetert ze de jongens aan de lopende band – zelfs als ze in ons huis is en wij erbij zijn. Toen ik zwanger was van ons tweede zoontje serveerde ze me met Kerst een half rauwe biefstuk. Toen ik zei dat ik geen rauw vlees mocht hebben vanwege de baby zei ze lachend: "Oh joh, bij de tweede maakt dat toch allemaal niet meer uit."
'Voor onze bruiloft belde ze de trouwambtenaar om te eisen dat hun achternaam niet zou worden uitgesproken in combinatie met mijn naam'
Een jaar geleden zijn we getrouwd en daar heeft ze zo'n enorme stempel op gedrukt. Ze vond de locatie verschrikkelijk, de uitnodigingen stom, de tekst verkeerd, de taart vies en ga zo maar door. Ze heeft zelfs onze trouwambtenaar opgebeld en gezegd dat ze niet wil dat mijn nieuwe achternaam zou worden uitgesproken in combinatie met mijn naam. Nou ja, dan ben je toch niet goed wijs? Ze heeft die dag - of daarna - niet één keer gezegd: 'Goh, wat was het leuk', of: 'Wat zag je er mooi uit'. Een klein, zuinig, knikje, dat was het enige dat ervan af kon.
Een soort mishandeling
En toen ik net was bevallen en ik mijn man vroeg of hij even de stofzuiger door het huis wilde halen, stak zij niet onder stoelen of banken dat ze het belachelijk vond ik dat haar zoon deze taak gaf. Dat hij een papadag heeft, een paar avonden per week voor het eten zorgt, de was opvouwt en zo nog meer huishoudelijke taken doet, vindt ze een soort mishandeling.
Ik heb besloten dat ik me er niet langer druk om ga maken. Leuk is het niet, maar ik kan het toch niet veranderen. Ik krijg haar er nou eenmaal 'gratis' bij en dan kan ik er maar beter het beste van maken. Toch zal ze mijn vriendin nooit worden. Mijn man is de allerleukste van de wereld, ik snap niet hoe hij zo'n vreselijke moeder kan hebben."
Schoonloeders
Schoonmoeders, ze worden gekscherend ook wel schoonloeders genoemd. Waar komt dat beeld toch vandaan? Psycholoog Jeffrey Wijnberg legt uit waarom het woord 'schoonmoeder' alleen al automatisch negatieve reacties oproept. Wijnberg: "Schoonmoeders hebben een ondankbare taak en kunnen vanuit hun positie als moeder van de koude kant het gewoon niet gauw goed doen. Is de schoonmoeder de moeder van de man, dan voelt de vrouw zich vaak al vanaf het begin van haar huwelijk onzeker. Is zij een waardige opvolgster? Kan zij net zo goed voor haar man zorgen als zijn moeder altijd deed? Is het antwoord 'ja', dan zal zij zich toch blijven afvragen waarom zij zo blijft twijfelen aan zichzelf. Het is dan maar wat gemakkelijk om het de schoonmoeder te verwijten dat zij zich, als schoondochter, zo bekeken en bekritiseerd voelt.
Is het antwoord 'nee', namelijk dat zij als opvolgster de mindere is, dan is dat ook de schuld van de schoonmoeder. Het bekende verwijt is dan: 'Ja, mijn schoonmoeder heeft mijn man zo in de watten gelegd dat het lijkt alsof ik haar zoon verwaarloos'. In feite is het de schoondochter die aan de haal gaat met haar eigen fantasieën zonder dat de schoonmoeder nog maar iets gedaan heeft. Is de schoonmoeder de moeder van de vrouw, dan voelt de man zich vaak al vanaf het begin van zijn huwelijk onder druk staan. Hij moet, op zijn minst, genoeg geld verdienen om 'haar prinsesje' van alle gemakken te voorzien. Ook in dit geval is het onzinnig om met de beschuldigende vinger naar de schoonmoeder wijzen. Feit is namelijk dat de man, met of zonder schoonmoeder, gewoon zijn best moet doen."
Is de schoonmoeder een oma, dan nog kunnen ze weinig goed doen. Wijnberg: "Is oma leuk, ondernemend en aanwezig voor haar kleinkinderen dan doet zij dat vast en zeker om de ouders een minderwaardigheidsgevoel te bezorgen. Is oma stilletjes, afwachtend en minder aanwezig, dan zal het haar kennelijk helemaal geen barst kunnen schelen hoe het met haar (klein)kinderen gaat. Ruimt oma alles op bij de kinderen, dan is zij opdringerig en bemoeizuchtig. Laat zij alles liggen zoals het is, dan is zij die trut waar je alleen maar nog extra werk van hebt. Maar eigenlijk hebben schoondochters en -zonen een heel groot ding gemeen met hun schoonmoeders: ze willen allemaal het beste voor hun kind."
Kerst apart
Hanneke (41) is getrouwd met Bram en samen hebben ze twee kinderen. Kerst hebben ze al jaren niet meer met de schoonfamilies gevierd. Bram kan niet met de ouders van Hanneke overweg en Hanneke vindt de ouders van Bram verschrikkelijk. En dus ging Hanneke ook dit jaar op Eerste Kerstdag met de kinderen naar haar familie en nam Bram ze Tweede Kerstdag mee naar die van hem.
Hanneke: "Ja, heel veel mensen vinden dat ongezellig, maar voor ons werkt dit prima. Kerst met de families bij elkaar vieren, dat is pas ongezellig. We kunnen elkaars ouders niet luchten of zien. Ik weet niet wat het is, maar er komt altijd ruzie en gedoe van. Dit is niet goed, dat wordt bekritiseerd. In de ogen van de ouders van Bram ben ik geen goede vrouw voor hem, dat hebben ze me weleens vertelt. En mijn ouders vinden Bram eigenlijk ook niks. Gelukkig trekken we daar allebei niet zoveel van aan. Ons huwelijk is goed en de modus die we met Kerst hebben, werkt voor ons prima."
Relatiecoach Caty Hendriks vindt dit een prima oplossing. "Erger je je groen en geel aan je schoonfamilie? Maak dan afspraken met je partner, zoals: dit is mijn familie en jij gaat mee als je zin hebt. En heb je geen zin, dan ga je niet mee. Andersom geldt dit uiteraard ook."
'Omdat mijn vader net was overleden, hadden we in de gauwigheid de verkeerde kerstcadeautjes voor mijn schoonmoeder gekocht. Woedend was ze'
Mirjam (50) hoefde gelukkig ook geen Kerst meer te vieren met nare schoonfamilie: "Ik had een hekel aan mijn - gelukkig nu ex- - schoonmoeder. Mijn vader was heel erg ziek en stierf op 21 december. Mijn ex-schoonmoeder baalde daarvan, want nu kwam haar Kerstmis in gedrang. Mijn ex en ik besloten toch naar haar toe te gaan, mijn vader zou immers na Kerst begraven worden.
Ik had alleen nog geen tijd gehad om kerstcadeautjes te kopen. Die kochten we de dag voor Kerst in de gauwigheid. Die bewuste Kerst, toen ze haar kerstcadeautjes kreeg, werd ze bozer en bozer. Dit had ze helemaal niet gevraagd? En hoezo deze kleur? En dit was toch niet haar maat? Ze was woedend. Dat mijn vader dood was en nog begraven moest gaan worden, interesseerde haar niet. Toen ik aangaf dat we op Tweede Kerstdag naar mijn moeder zouden gaan, ging ze uit haar dak van woede. Dan zou zij dus alleen zitten? Ik was haar zoon niet waard."
Strenge schoonmoeders
Waarom lijkt er meer spanning te staan op de relatie tussen schoonmoeders en hun schoondochters, dan hun schoonzonen? Volgens Hendriks is dat omdat de meeste moeders - bij hun zonen - heel kritisch zijn. Hun dochters hebben ze zelfstandig opgevoed, die redden zich wel, want die hebben haar genen. Dat komt wel goed.
Bij zonen ligt het anders: jongens zijn toch vaak "moederskindjes", moeders hebben een zwak voor hun zonen. En jongens zijn, net als hun vaders, gewoon makkelijker. Ze laten zich dingen aanleunen, zeggen wat minder snel wat ze ervan denken, vinden al snel dingen goed, gaan voor de lieve vrede, et cetera. Hendriks: "En dat zint de schoonmoeder in spe niet, dat ze haar zoon niet meer kan beschermen en dat die andere vrouw dat nu moet gaan doen. Dus die andere vrouw moet wel van hele goeden huize zijn, wil ze de goedkeuring krijgen van schoonmama."
'Die botsing tussen schoonmoeders en schoondochters is een natuurlijk verschijnsel: het gaat om een verschil in familiecultuur'
En dat is natuurlijk een bijna onmogelijke taak, want die vriendin zal het nooit hetzelfde doen als moeders zelf. Per definitie is het dus al niet goed wat de (nieuwe) vriendin doet. En dat voelt die vriendin weer: de haviksogen van haar schoonmoeder prikken in haar rug.
Wijnberg sluit zich daarbij aan. "Het is bijna een soort natuurlijk verschijnsel dat dit gebeurt. Er is namelijk een verschil in familiecultuur. En die cultuur wordt in hoofdzaak bewaakt door de vrouw. De schoondochter trekt de zoon naar haar toe, weg van zijn eigen familiecultuur om haar eigen cultuur samen met hem voort te zetten. Bij families die dezelfde cultuur hebben, gaat het meestal wel goed, maar zijn er verschillen in normen en waarden en opvoeding, dan botst het en kunnen beide partijen weinig goed doen."
Hendriks gaat verder: "Ga op tijd in gesprek met elkaar - laat het niet te ver komen - zeker als er kleinkinderen zijn. Praat over je verwachtingen en teleurstellingen. Geef aan hoe je het graag wilt zien. Maar luister ook oprecht naar de punten van de ander. Want ook al bedoelde je een opmerking helemaal niet zo, toch kan het zo overkomen. Zeg dan sorry, zelfs als je het zelf niet zo ziet."
Je schoonmoeder je nieuwe BFF?
Nou, dat hoeft natuurlijk niet. Maar hoe hou je haar in ieder geval te vriend? Wijnberg: "Zoek elkaar één op één op. Ga gezamenlijk iets leuks doen; koop cadeautjes voor de kinderen, bereid samen het diner voor, blader samen door een oud fotoalbum van je partner. Vaak ontstaan er bij de eerste ontmoeting tussen schoonmoeders en schoondochters gelijk al twee kampen, waarbij de zoon de schakel ertussen is. Hij communiceert heen en weer tussen zijn vrouw aan de ene kant en zijn moeder aan de andere kant. Haal hem er tussenuit en communiceer direct met elkaar. Dat voorkomt een hoop misverstanden en spanningen."
Hendriks tipt schoonmoeders om niet al te hoge verwachtingen te hebben van de vriendin. "Probeer een relaxte sfeer te creëren. Stel open vragen, waardoor er een gesprek begint. Hierdoor leer je haar echt kennen. En als je zoon haar leuk vindt, dan zal ze ook wel heel leuk zijn. Zoek datgene in haar wat je zoon zo leuk vindt! Komen jullie al langer bij elkaar over de vloer? Spreek je verwachtingen uit - wat vind jij belangrijk en wat vindt je schoondochter belangrijk? Hoe vaak spreek je af met elkaar? Luister daarbij zonder er direct wat van te vinden."
En hoe kun je nou als schoondochters of schoonzoon het beste omgaan met loederige schoonmoeders? Hendriks: "Wees vriendelijk en beleefd. Ga niet op bank zitten afwachten tot je bediend wordt, maar vraag of je dingen kunt doen, help mee. En als je vaker komt, doe die dingen gewoon, zoals de tafel dekken, opruimen, de hond uitlaten, een drankje inschenken, et cetera. Maar let wel op: doe dit niet zomaar - zeg eerst 'Zal ik een rondje doen?'. Geef eens een complimentje. Maar vooral: eer en accepteer je schoonouders. Ze zijn wel de ouders van jouw lief. Ze hebben hun best gedaan en dat is goed gelukt: jij bent immers op hem gevallen."