Scheiden? Zo zorg je dat de kinderen er niet te veel onder lijden

Sophie en Demi maakten het zelf mee. Demi was 9 toen haar ouders hun scheiding aankondigden, Sophie 3. Voor Demi kwam er veel verdriet bij kijken, vertelt ze. "De scheiding kwam voor mij heel onverwacht, ik dacht dat mijn ouders voor altijd bij elkaar zouden blijven. Plotseling valt je hele sprookjesbeeld uit elkaar. Er gebeurt veel in korte tijd. Je gaat verhuizen, moet wennen aan een nieuwe partner van een van je ouders, voelt je nergens echt thuis."

Maar in plaats van die gevoelens te uiten, hield Demi ze voor zich en ging ze zich zo voorbeeldig mogelijk gedragen om haar ouders maar niet te veel tot last te zijn. "Als ik het leuk had gehad bij de ene ouder, vertelde ik dat niet tegen de andere ouder om die ander niet verdrietig te maken. Ik was gefocust op mijn omgeving, wilde dat iedereen blij was en stopte mijn verdriet weg. Dat copingmechanisme zie ik ook bij veel andere kinderen."

Omslagpunt

Pas jaren later liep ze tegen de gevolgen daarvan aan. "Toen ik toegepaste psychologie ging studeren was ik weer bezig met er voor anderen zijn. Op een gegeven moment kreeg ik een error in mijn hoofd. Waar is plaats voor míj?, dacht ik. Om er maar eens een cliché in te gooien: je kunt er pas voor anderen zijn als je er ook goed voor jezelf bent. Ik ben toen een half jaar gestopt met school en heb op een berg in Italië zitten mediteren om tot mezelf te komen. Dat was een omslagpunt: ik weet nu dat ik mezelf en mijn gevoelens ook serieus mag nemen en mag doen wat goed is voor mij, ook als dat niet altijd in lijn is met wat anderen het liefste willen. Daardoor ben ik zelf gelukkiger geworden, en heb ik ook een fijnere band gekregen met mijn familie en omgeving."

Sophie was nog te jong om zich veel te kunnen herinneren van de scheiding van haar ouders, maar kreeg op latere leeftijd te maken met wisselende gezinssituaties. Allebei haar ouders hertrouwden, en scheidden ook weer van hun nieuwe partners. "Ik moest me steeds weer aanpassen aan een nieuwe gezinssamenstelling", vertelt ze. "Ik kreeg stief- en halfbroertjes en –zusjes en voelde me nergens honderd procent bij horen. Dat is een groot thema geweest in mijn jeugd. Net als Demi was ik altijd een flexibel kind dat niet te moeilijk deed, om mijn ouders te ontlasten. Maar in mijn puberteit kwam alle opgekropte pijn en verdriet eruit in rebels gedrag."

Erover praten hielp haar. "Op mijn negende ging ik voor het eerst naar een kinderpsycholoog en daar ben ik tot mijn vijftiende in therapie geweest. Daar pluk ik nu nog steeds de vruchten van. Ik heb zeker een periode gehad dat ik vastliep en mezelf tegenkwam, maar ik heb ook veel over mezelf geleerd. Ik denk dat ik zonder die therapie een heel ander mens was geweest en dit boek niet had kunnen schrijven."

Eenzaam en boos

Het boek schreven ze vanuit hun eigen ervaringen, vertelt Sophie. "Dit is het boek dat we zelf vroeger ook graag hadden willen hebben." Sophie en Demi werken bij stichting Villa Pinedo, dat kinderen met gescheiden en scheidende ouders online helpt met o.a. ervaringsdeskundige oudere buddy’s. "Daar horen we vaak van kinderen dat ze het gevoel hebben dat ze de enige zijn die met bepaalde dingen worstelen, en dat ze hun gevoelens met niemand kunnen delen. Dan doe je het dus alleen. Dat eenzame gevoel is een gemene deler bij veel kinderen met gescheiden ouders. Vandaar de titel van het boek: Je hoeft ’t niet alleen te doen. Niemand maakt exact hetzelfde mee, maar veel gevoelens komen wel overeen. Het helpt als je leest of hoort dat het oké is wat je voelt. Dat anderen dat óók voelen of hebben gevoeld, en dat je het met hen kunt delen."

Problemen waar kinderen bij Villa Pinedo hulp bij zoeken, zijn bijvoorbeeld dat de scheidende ouders negatief praten over elkaar, dat er nieuwe stiefouders in het spel zijn, of praktische dingen, zoals een verhuizing en nieuwe school. "En soms zijn kinderen gewoon boos”, zegt Demi. “Dan voelen ze woede, maar weten ze niet hoe die eruit moet.” Ook denken veel kinderen dat ze schuld hebben aan de scheiding. “Ze denken dat ze het hadden kunnen voorkomen als ze maar een beter kind waren geweest, of überhaupt nooit waren geboren. Ik had van tevoren niet verwacht dat dat gevoel zo vaak zou voorkomen."

Een van de meest gestelde vragen bij Villa Pinedo: mag ik zelf bepalen waar ik ga wonen? Sophie: "Daarin moeten we ze altijd teleurstellen, want zelf beslissen waar je gaat wonen mag pas vanaf je achttiende. Je hebt wél het recht dat je serieus genomen wordt en dat er naar je wordt geluisterd."

Advies aan ouders

Wat kun je als ouders nou het beste doen om te zorgen dat de kinderen niet te veel lijden onder een scheiding? Daarvoor hebben Sophie en Demi een aantal gouden tips. Sophie: "Het is het belangrijkste dat je samen ouders blijft. Als partners kun je wel uit elkaar gaan, maar als ouders nooit. Wees je daar bewust van." Demi: "En blijf met elkaar in gesprek, zorg dat het een onderwerp blijft aan de keukentafel. Waarom zijn papa en mama eigenlijk gescheiden? En wat vind jij daarvan? Geef kinderen de ruimte om hun gevoelens te uiten. Dat kan ook met terugwerkende kracht nog. Het is nooit te laat om met je kinderen te praten over wat er is gebeurd."

Haar eigen vader dacht dat hij de scheiding heel goed had aangepakt, zegt Sophie, maar door haar boek realiseerde hij zich dat ze het onderwerp tóch in de doofpot hadden gestopt. "Dat gebeurt vaker, want stel dat je kind zegt dat het niet goed gaat – dat wil je als ouder niet horen. Het blijft een spannend onderwerp, maar het is belangrijk dat kinderen voelen dat ze alles mogen zeggen. Dat is een groot cadeau wat je je kinderen kunt geven. Het moet geen taboe zijn binnen het gezin."

Zoek als ouder ook andere volwassenen op om over je gevoelens te praten, adviseert Demi. "Zodat je bij je kind wat neutraler kunt zijn. Als je kind dan zegt dat de nieuwe vriend van mama fantastisch is, kun je daar blij om zijn voor je kind. Een kind moet de ruimte krijgen om van beide ouders evenveel te houden."

Daarom is slecht praten over de andere ouder ook een absolute no-go, zegt Sophie. "Wat veel ouders zich niet realiseren, is dat je in feite ook slecht praat over je kind wanneer je slecht praat over je ex. Want het kind bestaat voor de helft uit hem of haar. Je wilt je kind geen gekrenkt zelfbeeld aanpraten, en ook geen loyaliteitsconflict bezorgen." En kinderen hebben álles door, waarschuwen de twee ervaringsdeskundigen. "Kinderen zijn supergevoelig, één keer met je ogen rollen en ze zien het hoor. Blijf dus weg van steken onder water en negatieve praat over de ander, houd het respectvol."