Tips tegen eenzaamheid: 'Hulp is dichterbij dan je denkt'

Al ruim twintig jaar lang doet Anja Machielse onderzoek naar eenzaamheid en sociaal isolement in verschillende lagen van de maatschappij. Volgens de hoogleraar Humanisme en Sociale Weerbaarheid is eenzaamheid een begrip dat iedereen kent en gebruikt. "Bij iedereen komt eenzaamheid anders tot uiting. Maar wel bestaat er één grote gemeenschappelijke deler: een gevoel van gemis en gebrek aan verbinding. Een vervelend gevoel waar je het liefst zo snel mogelijk van af wilt."

Hoewel vaak wordt gedacht dat vooral ouderen eenzaam zijn, bestaat dit volgens Machielse in alle lagen van de samenleving. "Het piekt bij jongeren, adolescenten en ouderen, maar laten we niemand daartussen vergeten. Iemand die gescheiden is, net ontslag heeft gekregen, mantelzorger is of alleenstaande ouder: eigenlijk iedereen die minder gelegenheid heeft tot sociale contacten – al is dat slechts tijdelijk – kan zich eenzaam gaan voelen."

Daarbij is het goed te weten dat eenzaamheid niet betekent dat je daardoor je hele leven ongelukkig bent of je je altijd verschrikkelijk alleen voelt. "Het komt regelmatig voor dat mensen lekker in hun vel zitten en voldoende sociale contacten hebben, maar dat zij toch op sommige momenten behoefte voelen aan meer verbinding."

De oorzaak achterhalen

De perfecte oplossing tegen eenzaamheid? Die bestaat helaas niet. Wel kun je zelf een aantal stappen doorlopen om je minder alleen en meer begrepen te voelen. Daarbij is het bovenal belangrijk eerst de oorzaak voor jouw gevoelens te achterhalen. "Je mist iets. Maar wat mis je precies? En hoe komt dat? Wat wil je echt? Dat zijn vragen die je jezelf kunt stellen om erachter te komen wat jij nodig hebt."

"Misschien zoek je al heel lang naar iets dat jou eigenlijk niet echt gelukkig maakt. Je ligt niet lekker in de vriendengroep of de droombaan die je voor ogen had blijkt toch niet zo geweldig als je dacht. Wees realistisch en eerlijk naar jezelf", zegt Machielse, die aangeeft dat je, pas nadat je weet waaróm je je eenzaam voelt, kunt werken aan een oplossing. "Lukt het je niet om zelf die oorzaak te achterhalen? Kijk dan of iemand anders je daarbij kan helpen."

Zoek hulp

Hulp zoeken klinkt makkelijker gezegd dan gedaan – en daarom bestaan er verschillende organisaties en stichtingen die jou daarbij graag ondersteunen. "Helemaal als iemand zich langdurig eenzaam voelt, kan de drempel om hulp te zoeken steeds hoger worden. Er dan zomaar over praten is lastig", zegt Machielse.

Waar de ene instantie mogelijkheid tot een luisterend oor of psychische hulp biedt, organiseert de andere instantie laagdrempelige ontmoetingen met anderen. "Vrijwilligers spelen hierbij een grote rol. Maar denk ook aan een studentenadviseur, bedrijfsarts op school, huisarts of iemand van de thuiszorg. Effectieve hulp is dichterbij dan je denkt."

Op eigen kracht uit een sociaal isolement komen lukt niet iedereen. Het is dan fijn te weten dat je er niet alleen voor staat. "Mensen helpen graag. Praat met anderen over jouw gevoelens. Wil je liever niet dat iemand in je directe omgeving het weet? Kijk dan eens naar één van de vele vrijwilligersprojecten, zoals maatjesprojecten of Luisterlijn. Soms kan alleen je verhaal delen al enorm opluchten. Juist met een vreemde."

Maak het bespreekbaar

Het is volgens Machielse onnodig te denken dat jouw gevoelens er niet toe doen, dat die negatieve gevoelens vanzelf overgaan of dat het 'wel meevalt'. "Iedereen voelt zich wel eens alleen en dat is niets om je voor te schamen. Ga ermee aan de slag. En als het zelf niet helemaal lukt, spreek het dan uit. Zo geef je andere mensen de mogelijkheid je te helpen."

Eenzaamheid is vaak onzichtbaar, en daarom moeilijk te signaleren als buitenstaander. "Hoe rot ook: je moet zelf de eerste stap zetten. Zoek iemand in je omgeving die je vertrouwt en bespreek je zorgen met diegene. Als buitenstaander is het daarentegen belangrijk om, wanneer je het gevoel hebt dat iemand zich niet zo goed voelt, het gesprek te openen en te vragen hoe het gaat."

"Vermijd daarbij vragen als: 'Voel je je alleen?' of 'Gaat het wel goed met je?'. Dat zijn zware vragen waarbij je al impliceert dat het niet goed met iemand zou gaan. Houd het luchtig en vraag bijvoorbeeld of diegene nog wat leuks heeft gedaan. Begin over het weer of geef een complimentje. Zeg iets neutraals of positiefs, zodat iemand zich op zijn of haar gemak voelt. Dan kun je daarna altijd nog de diepte ingaan", zegt Machielse.

Blijf in contact

Hoe slecht je je ook voelt: blijf in contact met anderen en waak ervoor dat je je niet volledig terugtrekt. "Hoe verder je verwijderd raakt van het sociale leven, hoe moeilijker het is om uiteindelijk weer terug in contact te komen met mensen. In eerste instantie lijkt je distantiëren de veiligste en beste manier om met eenzaamheid om te gaan, maar daardoor beland je in een negatieve spiraal waar je moeilijk uitkomt."

Eenzaamheid kan gevoelens van afwijzing, teleurstelling en schaamte met zich meebrengen. "Je kunt het idee krijgen dat je niet goed genoeg bent of dat mensen je raar vinden. Dat is niet fijn voor je zelfvertrouwen. Maar probeer je toch over die schaamte heen te zetten en ook al is dat misschien moeilijk; zoek desnoods andere mensen op waar je je wél prettig bij voelt."

Door in contact te blijven met anderen oefen je je sociale vaardigheden. Doe je dat niet, dan versterk je volgens Machielse het probleem. "Het onderhouden van je sociale vaardigheden is cruciaal. Blijf proberen, hoe lastig dat ook klinkt. Er zijn altijd manieren. Het is een illusie dat je niet goed genoeg bent of dat niemand met jou wil praten. Je hebt alleen de juiste persoon nog niet ontmoet."

Zoek gelijkgestemden

Om het vinden van nieuwe contacten wat makkelijker te maken, heeft Machielse nog een laatste tip. "Zomaar ergens naartoe gaan om te zien of je toevallig een klik met iemand hebt is lastig. Zeker als je je al niet zo prettig voelt bij sociaal contact. Bezoek daarom een plek waarvan je zeker weet dat daar mensen zijn met dezelfde interesses of hobby’s als jij."

Denk aan een sportvereniging, hobbyclub of leesgroep. "Je hebt dan gegarandeerd een gespreksonderwerp, dus is het starten en onderhouden van een gesprek een stuk eenvoudiger. Bij voorbaat heb je dezelfde belangstelling voor iets. Dat schept automatisch een band. Wie weet resulteert het zelfs in mooie vriendschappen en zie je elkaar regelmatig."

Extra tip voor omstanders

Eenzaamheid kan ontstaan bij iedereen, dus ook bij mensen waarvan je het niet verwacht. "Collega's op je werk, bijvoorbeeld. Wat weet je eigenlijk van hun privéleven? Misschien houdt iemand wel van alles verborgen. Wees alert en bewust van het feit dat iedereen met eenzaamheid te maken kan hebben. Mensen kunnen een brede vriendenkring hebben en zich tegelijkertijd hartstikke alleen voelen. Doe geen aannames en vraag eens wat vaker hoe het met iemand gaat, ook als diegene niet de indruk wekt dat er iets mis is."

Meer tips over hoe je jezelf of iemand anders kunt helpen? Neem een kijkje op de website van Eén tegen eenzaamheid: een initiatief van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

Dit artikel is tot stand gekomen in opdracht van de Rijksoverheid en valt buiten de redactionele vernatwoordelijkheid van RTL Nieuws.