Zwanger voor een ander: drie draagmoeders vertellen

"Mijn partner en ik wisten dat we zelf geen kinderen meer wilden. Ik had al drie kinderen uit een eerdere relatie en voor ons was het gezin zo compleet. Maar zwanger zijn en bevallen, dat heb ik zelf altijd als iets magisch ervaren en dat wilde ik best nog een keer meemaken. Bovendien leek het me iets heel moois om anderen te kunnen helpen om een langgekoesterde kinderwens in vervulling te laten gaan. Een kind krijgen is zo’n groot geluk. Als je een ander dat geluk kunt geven, dan is dat toch het mooiste wat er is?"

Aan het woord is Pauline van Berkel (41). Maar liefst twee keer was zij draagmoeder voor homostellen met een kinderwens. In 2017 beviel ze voor wensvaders Duco en Ron van dochter Liv. In 2013 kreeg ze voor een ander stel al dochter Emma. Beide keren stelde ze niet alleen haar baarmoeder, maar ook haar eicel beschikbaar, waardoor zij ook genetisch de moeder is van de meisjes.

Met beide wensgezinnen houdt ze nog steeds intensief contact. "Ik ben van deze meisjes niet de opvoeder, maar ik zal altijd hun moeder zijn. Ik zie ze regelmatig en van een afstandje geniet ik ervan om ze te zien opgroeien." En haar eigen gezin geniet met haar mee. "Beide wensgezinnen zijn deel van onze familie geworden. Mijn dochters hebben er echt twee zusjes bij."

Spijt heeft ze nooit gehad. ‘Veel mensen zeggen: een baby opgeven, dat zou ik nooit kunnen. En dat begrijp ik. Dan moet je het ook zeker niet doen. Maar voor mij heeft het nooit gevoeld alsof ik mijn eigen kind weggaf. Ik ben me tijdens de zwangerschappen steeds bewust geweest dat ik dit kind niet voor mezelf droeg. Na de bevalling mocht ik twee keer een dochter in de armen van haar vaders leggen. En beide keren was dat geen verdrietig, maar juist een prachtig moment. Het intense geluk en de overweldigende liefde die je dan ziet. Dat is geweldig.’

De vraag naar draagmoeders zoals Pauline is groot. Vanuit stellen waarvan de vrouw zelf geen kind kan dragen, maar ook in toenemende mate vanuit homostellen die via een draagmoeder hopen toch een kindje te kunnen krijgen dat genetisch aan tenminste één van de wensouders verwant is. Toch is er volgens Pauline van Berkel nog maar weinig goed geregeld rondom draagmoederschap in Nederland.

Zo was draagmoederschap via ivf voor homostellen tot voor kort niet mogelijk, vanwege een regel dat zowel de zaadcel als de eicel afkomstig moesten zijn van de wensouders. Maar daar komt verandering in. Dit jaar starten twee klinieken met ivf voor homoparen. In MC Kinderwens in Leiderdorp gaat het om een behandeling waarbij de draagmoeder zelf de eiceldonor is. In Nij Geertgen in Elsendorp kunnen wensvaders ook kiezen voor een eiceldonor die genetisch verwant is aan één van de wensvaders, een zus bijvoorbeeld. Die eicel wordt dan geplaatst bij de draagmoeder.

Een enorme stap voorwaarts, vindt Van Berkel. "Hierdoor kunnen ook vrouwen draagmoeder worden die wel een kindje willen dragen voor een ander, maar die liever niet hun eigen eicel willen gebruiken."

"Maar er moet nog meer veranderen," zegt Van Berkel. Zo bestaat nog geen wetgeving rondom draagmoederschap, wat zorgt voor juridische rompslomp en pijnlijke situaties voor de wensouders.

"Als draagmoeder ben je automatisch de juridische ouder van het kind. En als de draagmoeder getrouwd is, dan is haar man automatisch juridisch de vader, ook al is hij genetisch niet aan het kind verwant. Het vergt een enorme juridische rompslomp om het gezag over te dragen en dat kan maanden duren," vertelt Van Berkel. "Tot die tijd hebben de vaders juridisch geen poot om op te staan, terwijl de baby gewoon hun kind is."

Ook het vinden van een draagmoeder is volgens Van Berkel nu onnodig moeilijk. Het is nu voor wensouders namelijk verboden om oproepjes te plaatsen en draagmoeders mogen zich niet aanbieden. Ook bemiddeling is verboden, dus op dit moment zijn wensouders op geluk, toeval en het eigen netwerk aangewezen om een eventuele draagmoeder te vinden.

"Men dacht vroeger dat ze draagmoederschap op deze manier konden ontmoedigen," zegt Van Berkel. "Maar zo werkt het niet, want het gebeurt toch wel. Alleen ontbreekt het nu aan de juiste regelgeving, begeleiding en informatie. Je kunt beter zorgen dat het allemaal goed geregeld is, dan dat je mensen dwingt om het stiekem te doen en alles zelf maar laat uitzoeken." Om wensouders en draagmoeders te helpen om aan betrouwbare informatie te komen startte Van Berkel zelf Zwanger voor een ander, een online platform volledig gewijd aan draagmoederschap.

Lianne van Mourik (31) vond haar wensvaders in een besloten Facebook-groep. Net als Pauline was ze zelf al moeder toen ze besloot draagmoeder te worden voor een homostel. "Voor mij en mijn man was het duidelijk dat het gezin met onze twee dochters compleet was, maar een keer een kind dragen voor een ander, dat leek me een heel mooie gedachte." Ze kwam voor het eerst op het idee door het verhaal van Pauline, met wie ze via een forum in contact raakte. "Maar uiteindelijk gingen er nog jaren, vele gedachten en nog meer gesprekken met mijn man overheen voordat ik wist: dit wil ik echt gaan doen."

Wensvaders Sjors en Aart ontmoette ze dus via Facebook. "Na dat eerste contact begint een heel intens traject van aftasten, elkaar leren kennen en kijken of je echt met elkaar zo’n enorm avontuur wil aangaan," vertelt Lianne. "Niet alleen ik moest een klik met de mannen voelen, mijn hele gezin moest zich er goed bij voelen. Want vergis je niet, als je draagmoeder wordt, krijg je er niet alleen een kind, maar een hele nieuwe familie bij. Je zet samen een kind op de wereld, dus je blijft voor altijd aan elkaar verbonden. Daar moet je niet te licht over denken."

Gelukkig klikte het heel goed tussen de wensvaders en haar gezin. "Mijn man en ik hebben samen de positieve zwangerschapstest aan de mannen overhandigd. Dat was zo’n bijzonder moment. Echt iets dat we met z’n vieren deelden. De spanning, de blijdschap, de ontlading. Toen voelde ik al dat ik de juiste keuze had gemaakt."

In augustus beviel ze in het ziekenhuis van zoontje Tom, met de Aart en Sjors aan haar zijde. De één stond in zwembroek met haar onder de douche om haar te helpen de weeën op te vangen. De ander hield haar stevig vast toen later een ruggenprik gezet moest worden. "We waren echt een team,"  zegt Lianne.

Als Tom uiteindelijk bij Lianne op haar borst wordt gelegd, huilen ze samen van geluk. Op haar blog schreef ze over dat moment: "Ik vertel hem hoe mooi ik hem vind, hoe blij ik ben dat hij er is en dat ik van hem hou. En dat het tijd is om naar zijn papa’s te gaan. Na een kusje geef ik hem voorzichtig aan Sjors en die legt hem tegen zijn blote borst. Aart bewondert Tom, zichtbaar ontroerd en vertederd. Ja dit moment, daar deed ik het voor."

Toch wil ze wel benadrukken dat het heus niet alleen maar rozengeur en maneschijn is geweest. "Net zoals het ouderschap niet alleen maar leuk is, is het draagmoederschap dat ook niet. Er zijn ook lastige momenten geweest." Zo dacht Lianne bijvoorbeeld dat ze het prima vond dat ze de naam niet van tevoren mocht weten. Maar naarmate de zwangerschap vorderde en ze haar zoon in haar buik voelde groeien, begon ze daar er steeds meer moeite mee te krijgen. "Toen heb ik dat met de vaders besproken en uiteindelijk hebben ze me de naam toch verteld." Volgens Lianne is het als je zoiets met elkaar aangaat heel belangrijk om flexibel te blijven. "Je kunt van tevoren van alles bedenken, maar je weet pas hoe je iets zal ervaren, als je het meemaakt. Daar moet je met elkaar over blijven praten. Als je van jezelf weet dat je heel star bent, dan kun je beter niet aan zo’n proces beginnen." 

Zo heeft Lianne ook met de vaders gedeeld dat ze het na de bevalling best even moeilijk heeft gehad. "Een zwangerschap en een bevalling zijn gewoon een enorme aanslag. Je voelt je lichamelijk gesloopt en wordt overspoeld door hormonen. Normaal wordt dat gecompenseerd doordat je een kindje hebt om van te genieten. Maar dat had ik deze keer niet. Die eerste maanden waarom daarom best pittig. Niet omdat ik spijt had, maar wel omdat ik toen pas voelde hoe zwaar het ook was geweest." Gelukkig kon ze haar gevoelens goed met de vaders delen. "Uiteindelijk had het gewoon even tijd nodig, want het is nu een paar maanden later en ik kijk u alleen maar met heel veel trots terug op wat we samen gedaan hebben."

Ook Arenda Evers (30) voelt vooral trots als ze denkt aan wat ze heeft volbracht. Ze beviel in vorig jaar zomer voor wensvaders Roy en Manuel van dochter Merlijn (op de hoofdfoto boven dit artikel). Zelf geeft ze de voorkeur aan het woord deelmoeder. "Aan het woord draagmoeder kleven zoveel associaties en vooroordelen," zegt ze. "Alsof ik alleen de baarmoeder ben geweest die kind heeft gedragen. Zo zie ik dat niet. Merlijn is mijn dochter en ik ben haar moeder. Ik geniet van haar, hou van haar, sta altijd voor haar klaar en zie haar regelmatig. Alleen het ouderschap ligt niet bij mij, maar bij haar vaders."

In tegenstelling tot Pauline en Lianne, had Arenda zelf nog geen kinderen toen ze besloot dat ze een kind wilde dragen voor een homostel met kinderwens. "Ik heb zelf eigenlijk nooit echt de behoefte gevoeld om moeder te worden of een gezin te stichten. Maar de wens om een keer een zwangerschap en een bevalling mee te maken, had ik wel. In het draagmoederschap zag ik de ideale manier om die droom te verwezenlijken en tegelijk anderen te helpen om hun kinderwens in vervulling te doen gaan."

Inmiddels is ze alweer ruim een half jaar de trotse deelmama van Merlijn. Op haar Facebook-pagina schreef ze vorige maand nog over haar dochter: "Vandaag precies zes maanden geleden kwam er een einde aan het getrappel in mijn buik, maar keek ik recht in jouw heldere oogjes. Die dag heb ik twee geweldige jongens 'papa' mogen maken. Jij vult niet alleen hún wereld met liefde en geluk, ook mijn leven is enorm verrijkt met jou in mijn leven."

En zo voelt ze dat nog steeds. "Veel mensen vragen me of het niet moeilijk is om een kind af te staan. Maar zo heb ik dat nooit ervaren. Ik heb de kraamtijd bij de vaders thuis doorgebracht. We hebben die eerste periode dus echt samen mee kunnen maken. Alle emoties mochten er zijn. En ja, de liefde voor mijn dochter was meteen al groter dan ik me ooit had kunnen voorstellen. Maar ondanks dat, zag ik ook dat Roy en Manuel echt haar vaders waren. Hoe geweldig en liefdevol ze met haar omgingen. Hoe gewenst ze is. Dus ik heb nooit moeite gehad om de verantwoordelijkheid voor haar aan hen over te dragen."

Ondanks haar eigen zekerheid reageerde niet iedereen in haar omgeving even enthousiast. "Sommige collega’s hadden moeite met mijn keuze voor het draagmoederschap en ook mijn eigen broer vond het lastig," vertelt ze. "Hij heeft heel sterk de overtuiging dat een kind een moederfiguur nodig heeft, in de traditionele zin. Ik kijk daar anders naar. Volgens mij kan een man ook heel goed de rol van een moeder op zich nemen. Als een kind maar volop liefde krijgt. En dat krijgt Merlijn. Van haar vaders, van haar hele familie en ook van mij."

Hoewel zogenaamde ‘regenbooggezinnen’ steeds meer voorkomen, is de acceptatie van afwijkende gezinsvormen nog niet voor iedereen in onze samenleving vanzelfsprekend. Zo maken sommigen zich zorgen over het welzijn van kinderen die in zulke gezinnen opgroeien. Maar uit onderzoek van hoogleraar Henny Bos bleek vorig jaar dat kinderen met twee moeders of twee vaders even gelukkig, tevreden en goed functionerend opgroeien als kinderen uit een gezin met een vader en een moeder. 

Zelf aarzelt Arenda dan ook niet om het hele avontuur nog eens aan te gaan. "Al op dag vier na de bevalling hadden we het er samen over hoe we het een volgende keer zouden aanpakken," lacht ze. "Ik vond het ontzettend bijzonder om zwanger te zijn en een bevalling mee te maken. En het lijkt me helemaal geweldig om mijn dochter een broertje of zusje te kunnen geven. Dus ja, als Roy en Manuel een tweede kindje willen, sta ik weer voor ze klaar."

Wat zijn eigenlijk de regels?

• Je hebt verschillende vormen van draagmoederschap. Zo is er draagmoederschap waarbij de draagmoeder ook de eicel levert en dus genetisch de moeder is van het kind. Hierbij kan de bevruchting gewoon thuis plaatsvinden met behulp van donorzaad, bijvoorbeeld afkomstig van een van de wensvaders. Dit wordt ‘laagtechnologisch draagmoederschap’ genoemd.
   
• Draagmoederschap via ivf, ook wel ‘hoogtechnologisch draagmoederschap genoemd’, was voor homostellen tot voor kort niet mogelijk vanwege een regel dat zowel eicel als zaadcel afkomstig moesten zijn van de wensouders. Maar dit jaar starten twee ivf-klinieken met draagmoederschap voor homoparen. In MC Kinderwens in Leiderdorp gaat het om een behandeling waarbij de draagmoeder zelf de eiceldonor is. In Nij Geertgen in Elsendorp is dat geen voorwaarde. Daardoor kunnen de vaders kiezen voor een eiceldonor die genetisch verwant is aan één van de wensvaders, een zus bijvoorbeeld. Die eicel wordt dan geplaatst bij de draagmoeder.
   
• Volgens de huidige wet heeft de draagmoeder automatisch juridisch het gezag over het kind, ook als zij niet genetisch aan het kind verwant is en een van de wensouders wel. Als de draagmoeder getrouwd is, is haar man automatisch juridisch de vader. Het ouderlijk gezag moet via de rechtbank aan de wensouders worden overgedragen.
   
• Om kinderhandel te voorkomen is commercieel draagmoederschap in Nederland verboden. Wensouders en potentiële draagmoeders mogen online geen oproepjes plaatsen. Ook bemiddelen tussen wensouders en potentiële draagmoeders is verboden. Het vinden van een Nederlandse draagmoeder gaat daarom nu vaak via het eigen netwerk. Ook is het de bedoeling dat de draagmoeder niet wordt betaald voor het dragen van het kind, ook al is dit niet officieel als een verbod in de wet vastgelegd. De draagmoeder mag wel een onkostenvergoeding ontvangen.