Nieuwe F35-straaljagers voor Nederland, maar waarom?

1. Waarom kopen we deze vliegtuigen?

Op dit moment hebben we in Nederland bijna zeventig F16's, in gebruik sinds 1979. De vliegtuigen zijn verouderd, maar worden met een update in de lucht gehouden. De keuze voor een nieuw toestel is een paar jaar geleden gemaakt: de F-35 Lightning II, oftewel de JSF. In eerste instantie is besloten tot de aankoop van 37 toestellen. Maar Defensie wil meer, want 37 vliegtuigen is te weinig. In december heeft het kabinet aangekondigd dat een gedeelte van het extra geld naar extra JSF-toestellen gaat. 

Defensie wil graag meer vliegtuigen, maar deze investering komt ook goed uit in onze relatie met de Verenigde Staten. "Al jaren krijgt Nederland op z'n kop: we halen de 2 procentsnorm voor defensieuitgaven van de NAVO bij lange na niet. Ook niet door het extra geld van het kabinet", zegt politiek verslaggever Fons Lambie. De 2 procentsnorm is een afspraak dat in 2024 alle landen 2 procent van het bruto nationaal product uitgeven aan defensie. "Die 2 procent halen we niet. Maar dat we het extra geld voor een gedeelte in nieuwe F-35-toestellen steken, dat kan vast op instemming rekenen in Washington."

2. Waarvoor gebruiken we de JSF's?

"We gebruiken de vliegtuigen bijvoorbeeld voor het beschermen van ons eigen luchtruim", zegt Lambie. Voor de verdediging van ons luchtruim staan nu altijd 2 bewapende F-16's klaar. Dat gaan de nieuwe F-35's ook doen. Nederland bewaakt het luchtruim van de Benelux-landen afwisselend met België.

"De toestellen worden ook ingezet bij buitenlandse missies. Bijvoorbeeld in het verleden in Afghanistan of recent nog in Jordanië, waar F16's boven Irak en Syrië vlogen bij de anti-IS-missie. Daarnaast moet je er onderhoud aan plegen en je moet ermee trainen."

De F-35 is een nieuwer en veel completer toestel dan de F16. Zo heeft het nieuwe vliegtuig 'stealth'-eigenschappen. Dit maakt de F-35 onder meer minder zichtbaar op een radar.

3. Hoeveel kost een JSF?

Het nieuwe vliegtuig kost rond de 90 miljoen dollar, weet verslaggever Lambie. Hoeveel Nederland er precies koopt, hangt af van de stand van de dollar op het moment dat er betaald wordt. 

Het geld voor de nieuwe vliegtuigen is er omdat het kabinet extra geld heeft vrijgemaakt voor Defensie. In het regeerakkoord is afgesproken dat het gaat om 1,5 miljard euro tot 2024. Dit jaar is opnieuw een verhoging aangekondigd: het kabinet kondigde dit voorjaar aan om 160 miljoen euro extra per jaar uit te geven. In het NAVO-plan heeft Defensie aangegeven waar het geld aan wordt uitgegeven. De rest van dat geld gaat onder meer naar 'uitbreiding van vuurkracht op land en op zee, versterking van de special forces en van het cyber- en informatiedomein'.  

4. Hadden we dat geld niet anders kunnen besteden?

Binnen Defensie zijn prioriteiten geformuleerd waar het geld aan uitgegeven wordt. Er is al gezorgd voor extra kleding en munitie, waar eerst problemen mee waren. Maar kon het geld dan niet naar de werknemers? "Je kunt nou eenmaal niet al je geld uitgeven aan personeel", zegt Lambie.

Er moet meer gebeuren, stelt minister Bijleveld. "Het gaat dan niet alleen om het verder tegemoet komen aan de vraag van de NAVO om extra capaciteiten, maar bijvoorbeeld ook personeel, bedrijfsvoering, nationale veiligheid, kennis en innovatie." Volgens Bijleveld zal ook bij het volgende kabinet de begroting voor defensie weer omhoog moeten.

5. Wanneer kunnen we de vliegtuigen verwachten?

Het kan nog jaren duren voordat we in Nederland een glimp kunnen zien van de nieuw bestelde vliegtuigen. Lambie: "Het is niet zo dat je ze zo even in elkaar schroeft, of dat ze op de plank liggen. De eerder aangekondigde 37 toestellen zijn naar verwachting in 2023 allemaal klaar."