Zijn de Russische blokkades van Oekraïens graan te omzeilen?
Naar schatting 25 miljoen ton graan kan het door oorlog geteisterde Oekraïne niet uit door Russische blokkades en dreigt daardoor te bederven. Een direct gevaar voor mensen in tientallen landen voor wie honger dreigt. Is er een oplossing voorhanden? Vijf vragen en antwoorden.
1. Waarom komt het graan Oekraïne niet uit?
Russische oorlogsschepen blokkeren de export van graan en andere landbouwproducten uit Oekraïne. Ook beschuldigen de Oekraïners de Russen van het opzettelijk bombarderen en plunderen van boerderijen, landbouwmachines en graanvoorraden. Verder zijn boeren bang dat er mijnen of andere explosieven in hun velden zijn beland.
De havens aan de Zwarte Zee zijn cruciaal voor de Oekraïense graanexport. Met name die van Odessa, Mykolajiv en het door de oorlog grotendeels verwoeste Marioepol. Al deze havens zijn momenteel geblokkeerd en dus liggen miljoenen tonnen graan in silo's te wachten.
"Graan is zeer belangrijk voor Oekraïne", zegt Christa Sys, transporteconoom gespecialiseerd in de maritieme sector en verbonden aan de Universiteit Antwerpen. "Ongeveer 50 miljoen ton per jaar wordt geëxporteerd in Panamax-schepen. De haven van Odessa speelt een uitermate belangrijke rol bij de export van graan uit het land. En dat zal het hopelijk weer spelen."
2. Wat willen de Russen?
Rusland probeert een slaatje te slaan uit de situatie, zegt Rusland-correspondent Eva Hartog. "Rusland eist een versoepeling van de sancties die het Westen heeft ingesteld tegen het land. Volgens Poetin is de graancrisis te wijten aan het 'kortzichtig beleid' van het Westen."
Dan is er nog een probleem: zeemijnen. Die liggen in de Zwarte Zee en zijn een serieus gevaar voor transportschepen. Hartog: "Het Kremlin geeft Oekraïne de schuld dat het verkeer in de Zwarte Zee nu onmogelijk is vanwege Oekraïense zeemijnen. Er wordt dus veel met de vinger gewezen, maar niets gezegd over waarom die mijnen er liggen: namelijk vanwege de dreiging dat Rusland Oekraïne vanaf de zee zou kunnen aanvallen."
Die dreiging neemt Rusland niet weg, maar het land gebruikt volgens Hartog wel de graancrisis als drukmiddel om het Westen tot concessies te dwingen.
3. Welke alternatieve routes en vervoersmiddelen zijn er?
Weinig. Vliegvelden zijn gesloten en een schip kan veel meer graan vervoeren dan bijvoorbeeld een trein. Om al het in Oekraine gestrande graan per trein te vervoeren naar havens in Roemenië, Polen, Litouwen of Letland zijn ongeveer 400.000 wagons nodig, die samen een lijn zouden vormen van 7.500 kilometer lang, rekent een Duitse boer uit tegenover The New York Times.
Ook de treininfrastructuur levert problemen op. De breedte van het spoor verschilt in buurlanden van Oekraine, waardoor ladingen meerdere keren moeten worden overgeladen, wat tijdrovend is. Verder zijn veel spoorverbindingen die door buurland Belarus lopen opgeblazen.
Vrachtwagens dan? "Los van de kleine volumes die vrachtwagens kunnen vervoeren, is er ook een tekort aan chauffeurs", zegt transporteconoom Sys. "De vraag is ook: waar worden manschappen ingezet, in de landbouw of aan het front? Vermoedelijk zal een deel van het graan verloren gaan."
Het is wel een optie om een deel van het graan te exporteren via de kleinere rivierhavens in Reni en Izmajil aan de Donau, om zo de Roemeense haven van Constanta aan de Zwarte Zee te bereiken. Sys: "Dat levert een grotere vraag op bij binnenschepen, en dus gaat de graanprijs omhoog. Al zullen eigenaren van drogebulkschepen niet klagen."
4. Hoe belangrijk is Oekraïne voor het leveren van graan?
Ontzettend belangrijk. Oekraïne wordt ook wel de graanschuur van de wereld genoemd en blauwgele vlag van het land staat tegenwoordig symbool voor de blauwe hemel boven de uitgestrekte gele graanvelden.
Het gaat verder dan symboliek. Oekraïne, dat beschikt over zo'n 40 miljoen hectare akkerbouwgrond, was afgelopen seizoen de op drie na grootste exporteur van graan ter wereld, blijkt uit cijfers van de International Grains Council. Samen met Rusland verbouwt Oekraïne bijna 30 procent van alle tarwe in de wereld. Opgeteld zijn vijftig landen afhankelijk van graan uit het Zwarte Zee-gebied.
Naast graan is Oekraïne de grootste producent van zonnebloemolie ter wereld en behoort het ook tot grootste producenten van maïs.
5. Wie zijn tot die tijd de dupe?
Vooral inwoners van armere landen in Afrika en Azië. Gisteren riep het Afrikaanse land Tsjaad de noodtoestand uit omdat het niet langer voldoende graan kan invoeren door de oorlog in Oekraïne.
De grootste afnemers van Oekraïens graan zijn Egypte, Indonesië, Pakistan, Bangladesh en Libanon. En ook het wereldvoedselprogramma van de Verenigde Naties is voor een belangrijk deel afhankelijk van graan uit Oekraïne. Grofweg de helft van alle tarwe uit dat programma komt uit Oekraïne. Omdat 26 landen minstens de helft van hun graan normaal gesproken uit Oekraine of Rusland ontvangen, worden volgens programmahoofd David Beasley 49 miljoen mensen met hongersnood bedreigd.
Al is Oekraïne niet het enige land dat graansoorten verbouwt. "De oorlog zal zorgen voor een verschuiving van handelspatronen waarbij traditionele kopers op zoek moeten naar alternatieven in de VS, India en elders in Europa", verwacht Sys.