Tweestatenoplossing laatste hoop op vrede? 'We mogen niet opgeven'

1: Wat is de tweestatenoplossing?

De tweestatenoplossing voor het Israël-Palestinaconflict gaat uit van een onafhankelijke staat Palestina en een onafhankelijke staat Israël die naast elkaar bestaan. De twee staten erkennen elkaars bestaansrecht en grenzen.

Het idee erachter is eigenlijk simpel, zegt Erwin van Veen, Midden-Oostendeskundige aan Instituut Clingendael. Er zijn twee volkeren die beide recht hebben op vrijheid en zelfstandigheid. "Alleen willen zij die zelfbeschikking realiseren op hetzelfde stuk land, dus daar moet een oplossing voor komen", legt hij uit. "Een compromis - waarbij beide volkeren het gebied moeten delen - ligt dan voor de hand."

2: Welke landen roepen op tot deze oplossing?

De laatste VN-resolutie over de tweestatenoplossing werd aangenomen in 2013. Toen stemden 165 landen voor dit idee en waren er zes landen die zich van stemming onthielden. Ook zes landen stemden tegen - waaronder Israël en de Verenigde Staten (en verder Canada, Micronesië, de Marshalleilanden en Palau).

Tien jaar later staat de VS er anders in. Deze oplossing lijkt de laatste hoop waar veel wereldleiders zich aan vastklampen, zeker nu het conflict weer is opgelaaid. "Hoe moeilijk het ook is, we kunnen de vrede niet opgeven. We kunnen de tweestatenoplossing niet opgeven", zei president Joe Biden tijdens zijn bezoek aan Israël eerder deze maand. Ook premier Rutte noemde een tweestatenoplossing tegenover de Tweede Kamer 'de enige uitweg’.

Terwijl andere landen hiertoe oproepen, ligt dat in de regio zelf ingewikkelder. Zowel de Palestijnse Autoriteit, die de Westelijke Jordaanoever bestuurt, als Israël dragen naar buiten toe uit dat ze achter de tweestatenoplossing staan. Maar sinds de eeuwwisseling liggen rechtse Israëlische regeringen volgens Van Veen dwars bij de realisatie ervan.

In deze video vertelt Rutte over zijn bezoek aan de Israëlische president Netanyahu:

Onder de bevolking lijkt het vertrouwen in de oplossing de laatste jaren lager dan ooit. Uit onderzoek bleek dat nog maar 35 procent van de Israëliërs (2023) en 39 procent van de Palestijnen (2021) gelooft dat deze oplossing bereikt kan worden.

3: Er is meerdere keren geprobeerd om tot een tweestatenoplossing te komen, waarom is dit nooit gelukt?

Na de Holocaust nam de Verenigde Naties een resolutie aan om de twee staten te realiseren, het zogenoemde Delingsbesluit uit 1947. Maar in het gebied woonden toen meer Arabieren (naar schatting 1,27 miljoen, tegenover 608.000 Joden), die een oorlog begonnen omdat ze het gevoel hadden dat het land werd weggegeven aan een ander volk (voor meer over de geschiedenis, zie het grijze kader onderaan dit artikel).

In 1993 was er na jaren van oorlog en onderhandelingspogingen een sprankje hoop, in de vorm van de Oslo-akkoorden. De tweestatenoplossing werd toen officieel omarmd door Israël en door de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO), die de Palestijnen politiek vertegenwoordigt.

Toch kwam daar uiteindelijk niet veel van terecht. Net als van vredesonderhandelingen in 2000, 2002 en 2013 en 2014.

Op onderstaande kaart zie je de eventuele tweestatenoplossing naast het VN-delingsbesluit uit 1947. Op de rechterkaart is te zien hoe de Israëlische nederzettingen zich hebben uitgebreid. 

Volgens deskundigen zijn er veel verschillende redenen voor het mislukken van de Oslo-akkoorden. "Eén belangrijke reden is het bestaan van extreme opvattingen aan beide zijden die geen compromis willen maar het hele gebied alleen voor de realisatie van het eigen nationale ideaal willen – en de ander dat willen ontzeggen", zegt Bart Wallet, hoogleraar moderne Joodse geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam.

Bovendien werd weliswaar onderhandeld over de teruggave van gebied aan de Palestijnen door Israël, maar was er geen overeenstemming over 'hete hangijzers', zegt Van Veen. Zoals de status van Jeruzalem en de eventuele terugkeer van Palestijnse vluchtelingen, waarover geen overeenstemming was. "Daardoor bleek het vredesproces zeer gevoelig voor veranderende regeringen, tegenwerking door tegenstanders van vrede, en geweldsincidenten.”

4: Is deze oplossing nog steeds realistisch?

Het is inmiddels een hele lastige oplossing geworden, maar nog steeds de enige die een uitweg lijkt te bieden uit de huidige situatie, zeggen Wallet en Van Veen. "Op papier is het nog mogelijk, maar de dertig jaar ervaring met deze formule (sinds de Oslo-akkoorden) laten zien dat er eerst harde noten gekraakt moeten worden", aldus Van Veen.

Volgens beide experts moeten de volgende dingen eerst veranderen:

• Israël moet de bezetting van Palestijnse gebieden ongedaan maken door nederzettingen te ontruimen.
• De extremen aan beide kanten moeten worden beteugeld.
• Ook dient de Palestijnse Autoriteit grondig hervormd te worden.
• Hamas moet ontwapend worden.
• De internationale gemeenschap moet druk uitoefenen op alle partijen om zich aan deze hervormingen te houden.

5: Zijn er andere mogelijke oplossingen?

De tweestatenoplossing lijkt op dit moment ver weg, maar het alternatief is nóg lastiger. De enige twee andere opties zijn volgens de deskundigen het voortzetten van de huidige situatie, of het creëren van een eenheidsstaat.

Voortzetting van de situatie ligt voor de hand voor de huidige Israëlische regering. "Maar de huidige situatie is er één van Israëlische bezetting van de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jerusalem, en van blokkade van Gaza. Dat gaat gepaard met dagelijkse onderdrukking, discriminatie, geweld en grootschalige mensenrechtenschendingen", zegt Van Veen. "Voortzetting daarvan leidt niet tot duurzame vrede. Integendeel, dat zal onvermijdelijk tegengeweld uitlokken."

Een andere oplossing is een zogeheten eenheidsstaat of éénstatenoplossing, waarbij Israëliërs en Palestijnen samen in het land wonen, met gelijke grond- en burgerrechten. "Dat vergt dan waarschijnlijk een staatsvorm zoals Zwitserland of België dat hebben, waarbij beide volkeren met behoud van hun taal, cultuur en identiteit naast en door elkaar kunnen leven", legt Van Veen uit. Vooral nu lijkt deze oplossing verder weg dan ooit.

Wat is de geschiedenis van deze oplossing?

De basis van de tweestatenoplossing werd eigenlijk al in de periode tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog (het interbellum) gelegd door de Britten. Die hadden het in die periode voor het zeggen in het gebied Palestina.

Van oudsher wonen zowel Arabieren als Joden in de regio, hoewel hun aanwezigheid in de loop van de tijd verschilde. Door antisemitisme kwamen er aan het eind van de 19e eeuw meer Joden naar de regio, wat tot spanningen leidde.

Volgens hoogleraar moderne Joodse geschiedenis Bart Wallet realiseerden de Britten zich toen al dat er staatsstructuren moesten komen voor zowel de Arabische bevolking als voor het zionisme, de nationale beweging die een Joods thuisland wilde stichten in het oude Bijbelse gebied van de Joden. "En dus kwamen ze met delingsplannen voor het land, waarbij een deel Joods en een deel Arabisch moest worden."

Na de Holocaust nam de Verenigde Naties in 1947 deze wens tot het opdelen van het land over in een resolutie, het zogenoemde Delingsbesluit. De VN hoopte op die manier vervolgde Joden een eigen thuisland te geven. Maar in het gebied woonden toen meer Arabieren (naar schatting 1,27 miljoen, tegenover 608.000 Joden), die het er niet mee eens waren dat het land zomaar werd opgesplitst en weggegeven.

De Arabieren begonnen een burgeroorlog, die de Joden vervolgens wonnen. Honderdduizenden Arabieren werden uit hun huizen verjaagd tijdens deze oorlog. Daardoor ontstond in 1948 wel de staat Israël, maar een Arabische staat kwam er niet. Wallet: "Sindsdien staat de tweestatenoplossing op de politieke agenda."