Aanval na aanval in het Midden-Oosten: 'Kans op grotere oorlog neemt toe'

Van één brandhaard bij de Gazastrook tot een hele reeks aan confrontaties in meerdere landen. Al sinds de lugubere aanval van Hamas op Israël van 7 oktober, en de daaropvolgende verwoestende militaire reactie van het Israëlische leger, is de vrees dat het conflict tussen Israël en Hamas zich verspreid naar meer landen in de regio.

Inmiddels stapelen de incidenten zich op. Het Amerikaanse leger voerde gisteren voor de derde keer luchtaanvallen uit op het deel van Jemen dat in handen is van de Houthi's, de door Iran gesteunde beweging die aan de kant van Hamas staat. De aanvallen zijn volgens de Amerikanen en Britten een reactie op de aanvallen die de Houthi's al maanden uitvoeren op vrachtschepen in de Rode Zee, en bedoeld om die belangrijke zeeroute veilig te houden.

De spanningen stonden al op scherp in het Midden-Oosten. Zowel landen als militante bewegingen laten van zich horen met gerichte raket- en droneaanvallen in en rondom Israël en de Palestijnse gebieden. Zo wordt sinds 7 oktober in het noorden van Israël over en weer geschoten tussen de sjiitische militie Hezbollah (dat de baas is in het zuiden van Libanon) en het Israëlische leger. Daarbij zijn aan beide kanten van de grens doden gevallen.

Ondertussen worden Amerikaanse militaire bases in Irak en Syrië sinds medio oktober geregeld aangevallen door verschillende groeperingen die worden gelinkt aan Iran. De teller staat op ruim 130 aanvallen, waarbij meerdere gewonden vielen. De Amerikanen reageerden met meerdere tegenaanvallen waarbij ruim 30 doden zijn gevallen.

Deze onderlinge aanvallen zijn niet nieuw: dit gebeurde ook vóór 7 oktober. Wel leeft onder Amerikaanse autoriteiten de vrees dat op den duur Amerikaanse militairen om het leven zullen komen. Waarop ongetwijfeld een nog stevigere militaire reactie van de VS zal volgen.

Volgens Midden-Oosten-analist Erwin van Veen van Instituut Clingendael zijn twee categorieën van incidenten zichtbaar. "Ten eerste zijn er aanvallen en incidenten die je kan beschouwen als onderdeel van een beheerst conflict tussen Iran aan de ene kant, en de VS en Israël aan de andere kant, dat al langer gaande is. De aanvallen op Amerikaanse bases en de reacties daarop, vallen daar bijvoorbeeld onder."

Maar er is ook een tweede categorie, zegt Van Veen. "De aanvallen van de Houthi's op de Rode Zee zijn nieuw en dit kan je wél zien als escalatie. Een ander noemenswaardig incident is dat Israël begin deze maand een Hamas-kopstuk heeft gedood met een gerichte droneaanval in de Libanese hoofdstad Beiroet. Een duidelijke provocatie waarop Hezbollah niet direct heeft gehapt, mede omdat daarbij niemand van Hezbollah zelf is omgekomen."

Niemand wil groter conflict

Het laat zien dat in ieder geval Hezbollah niet op een groter conflict zit te wachten. Terwijl Israël zich zal beseffen dat het zwaarbewapende Hezbollah in potentie nog meer schade kan aanrichten dan Hamas. Ook de VS (dat Israël van oudsher steunt) zit hier zeker niet op te wachten, omdat het land dan een nieuw conflict in gerommeld kan worden, waar Iran ook directer aan zal deelnemen.

'Al jaren instabiel'

"Een deel van wat je nu ziet in de regio is niet begonnen op 7 oktober", zegt Midden-Oosten-verslaggever Pepijn Nagtzaam. "Het is al jaren instabiel in het Midden-Oosten. Verschillende partijen strijden om macht en invloed, met aanvallen over en weer die slachtoffers eisen. Dat gaat volgens bepaalde regels van proportionaliteit: van actie en reactie. Wat je nu wel ziet, is dat het steeds iets heftiger wordt. Landen en groeperingen laten telkens zien: pas op, want we zijn bereid om terug te slaan. Dat is gevaarlijk omdat dan een misstap niet ver weg is. Dat kan, ook zonder dat sprake is van grove opzet, grote gevolgen hebben."

Ook Iran lijkt niet aan te sturen op een groter regionaal conflict. Het land kampt zo met zijn eigen problemen: er is een protestbeweging die nog altijd hoopt op de val van het regime Teheran dat de bevolking onderdrukt en meedogenloos optreedt tegen vrouwen die geen hoofddoek willen dragen. Ook worstelen de machthebbende ayatollahs met een slecht draaiende economie, wat voor een belangrijk deel het gevolg is van westerse sancties onder leiding van de VS.

Iran voerde gisteravond wel raketaanvallen uit op doelen in Irak en Syrië, naar eigen zeggen op een vestiging van de Israëlische inlichtingendienst Mossad en 'terroristische' doelen van Islamitische Staat. Die organisatie eiste eerder deze maand een grote bromaanslag op in Iran. Zeker 84 mensen kwamen toen om het leven bij een herdenking van de bekende generaal Qassem Soleimani, die zelf vier jaar geleden werd gedood bij een Amerikaanse drone-aanval.

"De kans dat er een echte regionale oorlog uitbarst, neemt toe", zegt Peter Malcontent, specialist in het Israëlisch-Palestijns conflict aan de Universiteit Utrecht. "Maar tegelijkertijd wil ik benadrukken dat er voor blinde paniek echt geen reden is. De VS, noch Iran, noch Irans sjiitische bondgenoot Syrië en noch Irans bondgenoten in Jemen in Libanon, Hezbollah en de Houthi-rebellen, hebben belang bij het uitbreken van zo'n oorlog."

Maar het volledig uitsluiten, doet hij ook niet. "Oorlog is niet altijd rationeel. Naarmate de geweldsincidenten buiten Gaza zich blijven opstapelen zonder dat er zicht is op een einde van de oorlog, kan een grote oorlog uiteindelijk onvermijdelijk worden."

Ook Iraanse raketaanval in Pakistan

Iran heeft zich gisteren ook laten gelden in buurland Pakistan. De raketaanval was volgens het Iraanse regime gericht op trainingskampen van de soennitische militante groep Jaish al-Adl. Pakistan spreekt van een 'compleet onacceptabele' schending van zijn soevereiniteit en waarschuwt dat een dergelijke aanval 'serieuze gevolgen' kan hebben.