Spreidingswet komt er, hoe nu verder? 'Nieuw kabinet kan scherp kantje er vanaf halen'
Vandaag is na een lange periode van verhitte discussies het moment daar: een meerderheid van de Eerste Kamer gaat instemmen met de spreidingswet. Vorige week werd al bekend dat een meerderheid in de senaat de wet steunt. Vanaf wanneer kunnen gemeenten worden gedwongen, en kan een nieuw kabinet nog roet in het eten gooien?
1. Waarom komt de wet er eigenlijk?
Er is veel te weinig huisvesting voor asielzoekers. Vorig jaar barstte Ter Apel uit zijn voegen en ook dit jaar ligt het aantal nieuwe asielzoekers nog altijd hoog, waardoor een asielcrisis dreigt. Ongeveer 1000 mensen hebben vorige week asiel aangevraagd in Nederland, tegen ongeveer 700 in dezelfde week in 2023.
Sommige gemeenten doen niets, andere gemeenten vangen juist veel asielzoekers op. Er is nu nog geen mogelijkheid om gemeenten te dwingen hun deel te doen.
2. Wat regelt de spreidingswet?
De spreidingswet gaat het mogelijk maken burgemeesters te dwingen om asielzoekers op te vangen. Hoe dat zit? Eerst bepaalt de verantwoordelijk staatssecretaris van Asiel hoeveel opvangplekken er voor het komende jaar nodig zijn. Die plekken worden verdeeld over de provincies. De gemeenten kunnen zich vrijwillig melden om asielzoekers op te vangen, als ze meer plekken aanbieden krijgen ze daarvoor extra geld. Mochten er plekken tekort zijn, dan kan de staatssecretaris gemeenten dwingen om asielzoekers op te vangen. Net zolang tot er genoeg plekken zijn.
Hoe de wet precies werkt, legt verslaggever Floor Bremer in deze video uit:
3. Wanneer wordt de wet van kracht?
De wet gaat 1 februari in, maar dat betekent niet dat de staatssecretaris dan al gemeenten kan dwingen. Verantwoordelijk staatssecretaris Van der Burg lichtte toe dat er vanaf 1 februari 'onder leiding van de commissarissen van de Koning in de twaalf provincies eerst gesproken gaat worden hoe de opvangopgave in de provincies gerealiseerd gaat worden'.
Dat zal per provincie verschillen, benadrukt Van der Burg. "Een aantal provincies zal hier vrij snel mee klaar zijn. Nummer 1 is natuurlijk Groningen. Want daar doen ze al meer dan voldoende als het gaat om de opvang. Andere provincies zullen langer bezig zijn met de invulling van de opvangopgave, zoals Noord-Holland en Zuid-Holland. Als provincies er niet uitkomen met hun gemeenten, gaat de staatssecretaris met de desbetreffende provincie in overleg. Pas als dat allemaal niets oplevert, kan een gemeente worden gedwongen tot opvang van asielzoekers."
4. Vanaf wanneer werkt de dwang precies?
Dat duurt nog zeker een jaar. Het ultieme middel om gemeenten ook daadwerkelijk te dwingen kan niet meteen ingezet worden, zegt de staatssecretaris. "Want de eerste provincies zullen in de loop van het voorjaar klaar zijn met hun opvangopgave, maar ze hebben tot november de tijd. Als ze er dan uit zijn gekomen, dan ga ik me er weer tegenaan bemoeien en gaan we kijken wat er kan. Dus we kunnen pas ergens in het voorjaar van volgend jaar in een situatie komen waarin de staatssecretaris kan zeggen: 'Nu neem ik het heft in handen'."
5. Hoe wordt de spreidingswet in het land ontvangen?
Organisaties die vluchtelingen bijstaan en het COA (Centraal Orgaan opvang asielzoekers) zijn natuurlijk verheugd. De provincies spreken van 'een mooie stap om uit deze opvangcrisis te komen en asielopvang evenredig te verdelen over het land'.
De reacties van de gemeenten zijn wisselend. Van de 342 gemeenten in Nederland zijn er 111 die al jaren geen asielzoekers opvangen. Van der Burg verwacht dat de meeste gemeentebesturen - of ze nu voor of tegen de wet zijn - hun opdracht gaan uitvoeren.
Hij verwacht verder stevige gesprekken bij de provinciale regietafels waar de gemeenten onder leiding van de commissaris van de Koning bij elkaar gaan komen. "Ik verwacht dat de meeste gemeenten, maar ik hoop eigenlijk allemaal, er tussen 1 februari en 1 november uitkomen."
6. Kan de wet anders uitgevoerd gaan worden door een nieuw kabinet?
Of er daadwerkelijk gemeenten gedwongen gaan worden, hangt af van degene die in het nieuwe kabinet over asiel gaat. Stel: een gemeente doet niets, dan kán de minister in actie komen. Een nieuw kabinet of een nieuwe minister kan natuurlijk altijd besluiten: we gaan weigergemeenten niet dwingen. "Daarmee zou een nieuw rechts kabinet het scherpe kantje van deze wet kunnen halen", zegt politiek verslaggever Fons Lambie. "De hoop van voorstanders is dat de wet zélf al genoeg is om gemeenten in beweging te krijgen en dat de dwangoptie nooit hoeft te worden toegepast."