Vandaag tussentijdse uitspraak in genocidezaak tegen Israël: dit moet je weten
Het Internationaal Gerechtshof (ICJ) doet vandaag een tussentijdse uitspraak in de zaak waarin Israël wordt beschuldigd van genocide. Daarop krijgen we voorlopig nog geen antwoord. Vandaag besluit het ICJ wel of er voorlopige maatregelen worden opgelegd. Vijf vragen over de uitspraak en het verloop van de rechtszaak.
1. Wat kunnen we vandaag verwachten?
Een maand geleden begon de rechtszaak, waarin Zuid-Afrika Israël beschuldigt van genocidale daden tegenover het Palestijnse volk. Vandaag is een soort tussentijdse uitspraak. "Het is erg waarschijnlijk dat het ICJ een voorlopige voorziening oplegt aan Israël", zegt Iva Vukušić, expert op het gebied van oorlogsmisdaden aan de Universiteit van Utrecht. "Daarvoor hoefde Zuid-Afrika alleen maar aan te tonen dat het aannemelijk is dat er een risico op genocide is."
Die voorlopige voorziening kun je zien als een soort bevel om iets niet meer te doen, om zo onherstelbare schade te voorkomen. "Ze zeggen dan als het ware: bevries de situatie, zodat deze voor de uiteindelijke uitspraak niet verergert. Maar ik denk niet dat het ICJ zal zeggen dat Israël al haar militaire activiteiten moet staken", vervolgt Vukušić.
Ook Sergey Vasiliev, universitair hoofddocent Internationaal Strafrecht denkt dat het ICJ niet zo ver zal gaan. "Omdat het conflict doorgaat en Hamas Israël blijft aanvallen met raketten, is het moeilijk voor te stellen dat de rechters in deze eerste eis van Zuid-Afrika zullen meegaan. Het is waarschijnlijker dat er gezegd zal worden dat Israël alle redelijke maatregelen moet nemen om genocide te voorkomen, geen genocidale akten pleegt en ervoor zorgt dan de Israëlische strijdkrachten zich onthouden van het aanzetten tot genocide.”
Daarnaast verwachten zowel Vukušić als Vasiliev ook dat Israël humanitaire hulp en onafhankelijke onderzoekers en waarnemers zal moeten toelaten, zodat het mogelijk bewijs dat later in de zaak nodig zal zijn niet kan vernietigen.
2. Kan Israël deze uitspraak naast zich neerleggen?
De uitspraak is juridisch bindend. Israël zal de maatregelen moeten uitvoeren. "Maar of ze dat in de praktijk zullen doen is een andere vraag", zegt Vasiliev. Twee weken geleden zei premier Benjamin Netanyahu dat niets Israël zal tegenhouden in de oorlog tegen Hamas, ook de rechtszaak in Den Haag niet.
"Dat is best problematisch", zegt Vasiliev. "En ik kan me ook voorstellen dat het hof dit soort uitspraken zelfs meeneemt in hun oordeel. Het geeft een soort achtergrondinformatie mee die mogelijk nuttig is. Het laat onder anderen zien dat de hoogste overheden in Israël bereid zijn om de uitspraak en de bepaalde voorlopige maatregelen te verwerpen. Het gezag van het Internationaal Gerechtshof wordt dus niet geaccepteerd.”
3. Waarom is het dan toch belangrijk dat deze zaak gevoerd wordt en dat er nu een tussentijdse uitspraak is?
Zelfs als de ICJ de voorlopige maatregelen niet kan afdwingen, heeft de uitspraak toch een aanzienlijk politiek en diplomatiek gewicht, beargumenteert Vukušić. "Landen die Israël steunen, zoals Nederland en de VS, komen in een moeilijke situatie."
De rechter geeft met een dergelijke uitspraak namelijk aan dat er wel een risico bestaat van een onherstelbare schade met betrekking tot de naleving van het Genocideverdrag door Israël. Israëls bondgenoten moeten dan gaan nadenken hoe ze die uitspraak gaan interpreteren en toepassen in hun internationale betrekkingen. Als zij Israël onvoorwaardelijk blijven steunen, dan is de boodschap dat ook zij de uitspraak van het ICJ niet serieus nemen.
“Misschien zullen de bondgenoten zich niet meteen publiekelijk uitlaten over de uitspraak”, denkt Vasiliev. “Maar achter de schermen zullen ze wel meer druk uitoefenen op Israël, om hen te laten weten dat wat in Gaza gebeurt tegen internationaal recht ingaat en dat ze niet medeplichtig willen zijn aan een vermoedelijke genocide.” Daarnaast kan de uitspraak ook binnen Israël de druk opvoeren richting de regering van Benjamin Netanyahu.
4. Hoe zal het ICJ vervolgens onderzoeken of Israël genocide pleegt?
Inmiddels zijn ruim 25.000 Palestijnen in de Gazastrook omgekomen door Israëlisch geweld, maar daarmee is een genocide nog niet bewezen. "Hoe verschrikkelijk het ook is, grote aantallen burgerslachtoffers in een oorlog is niet per definitie in strijd met oorlogsrecht", legt Vukušić uit. Als Israël bijvoorbeeld een belangrijk militair doel wil uitschakelen en het daarbij niet kan voorkomen dat er ook burgers om het leven komen, is dat 'toegestaan', hoewel alleen in een bepaalde proportionaliteit.
Maar deze zaak bij het ICJ gaat specifiek over de vraag of Israël genocide pleegt. Genocide wordt gezien als de grootste misdaad tegen de menselijkheid en de definitie ervan werd in 1948 vastgelegd in het Genocideverdrag, dat inmiddels is ondertekend door 153 landen. "De definitie van genocide is zeer technisch", zegt Vukušić. "Cruciaal onderdeel daarvan is dat bewezen moet worden dat Israël de intentie heeft om het Palestijnse volk te vernietigen." Zuid Afrika als verzoeker zal dat bewijs moeten leveren.
Israël beroept zich op het recht op zelfverdediging en heeft documenten aangedragen om dat aan te tonen, bijvoorbeeld over de interne communicatie van het leger. Volgens Vukušić is dit soort papierwerk belangrijk in zaken rondom genocide. "Maar militaire leiders zijn niet dom, ze zullen geen criminele orders opschrijven in documenten waarvan ze weten dat die in het archief belandden."
Er zal dus veel meer gekeken worden naar het uiteindelijke handelen. Zuid-Afrika draagt bijvoorbeeld uitspraken aan van (Israëlische militaire) leiders. Zo werd de term 'human animals' gebruikt en is gezegd dat 'er geen burgers zijn die hier niet bij betrokken zijn', waarmee impliciet wordt gezegd dat iedereen in Gaza doelwit is. Ook het doelbewust afsluiten van water, gas en elektriciteit kan gezien worden als tactiek om de gehele bevolking uit te roeien.
5. Waarom onderzoekt het ICJ de oorlogsmisdaden van Hamas niet?
"Het is goed om te benadrukken dat wat Hamas gedaan heeft op 7 oktober een misdaad en wreedheid is en dat het illegaal is om burgers te gijzelen", zegt Vukušić. "Maar het Genocideverdrag gaat over de staten die dit verdrag ondertekend hebben, en Hamas is geen staat."
Dat betekent niet dat Hamas vrijuit gaat. Mogelijk zullen leden van Hamas in de toekomst wel veroordeeld worden voor oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid en genocide. Het strafrechtelijk onderzoek naar de internationale misdrijven in Israël en Palestina wordt sinds maart 2021 gedaan door de aanklager van het Internationaal Strafhof in Den Haag.