Als iemand de cockpit niet wil verlaten, is het Manja Blok (59). Ze was de eerste vrouwelijke operationele F-16-piloot ter wereld, wilde ook even astronaut worden en vloog jarenlang met grote Boeings toeristen naar vakantieoorden. Vorige maand moest ze eigenlijk verplicht met pensioen, maar dat liep uiteraard anders. "Piloot zijn is mijn identiteit, vliegen een tweede natuur."
Op dinsdag 20 februari, aan het begin van de middag, vliegt Manja het Nederlandse luchtruim binnen. De Boeing 737 koerst af op Schiphol. Het is haar allerlaatste vlucht voordat ze met pensioen gaat. Haar partner en kinderen zitten aan boord. De purser en de copiloot hebben ballonnen en vlaggen geregeld. F-16's zouden naast het vliegtuig vliegen om haar naar huis te begeleiden, "maar dat ging helaas niet door."
Op Schiphol staan acht voertuigen van de verkeersleiding op een rij met hun zwaailichten aan. Als een koningin wordt ze binnengehaald van haar allerlaatste retourvlucht naar Alicante. Manja gaat met pensioen en dat moet worden gevierd. Er zijn speeches, bloemen, cadeaus en een borrel.
Ze heeft al allerlei pensioenplannen bedacht: zo haalde ze haar C-rijbewijs om een vrachtwagen te besturen, misschien ging ze als schipper wel zeilen. Of misschien was een baan als ambulancechauffeur wel wat.
En toen…
"Ja, nu ga ik dus toch niet, haha", lacht Manja. Ze heeft deze week een contract getekend bij Dutch Corendon en mag daar nog vijf jaar doorvliegen. "Dit zat totaal niet in mijn planning." Weer die lach, ze straalt. Want laat duidelijk zijn: ze wilde helemaal niet met pensioen, ze moest. Zo is het nu eenmaal afgesproken in de cao van Transavia: op je 60e moet je als cockpitcrew stoppen.
Een andere, vrij opmerkelijke voorbereiding op haar leven na de burgerluchtvaart, was een serieuze sollicitatie als astronaut bij ESA. In haar omgeving verbaasde overigens niemand zich over deze stap. Manja is technisch sterk en avontuurlijk. Ze is graag onderweg; op haar motor, achter het roer van een boot, in een auto. Maar vliegen is haar lust en haar leven en ze kent geen beperkingen, dus waarom niet de ruimte in? Met 56 jaar solliciteert ze.
Je moet toegeven: ze heeft de juiste papieren.
Op haar 23e gaat ze namelijk aan de slag bij Defensie. De sfeer, de kameraadschap en het avontuurlijke spreekt haar aan. Uit testen blijkt dat ze geschikt is als jachtvlieger. "Ik had echt geen idee", weer die lach, "maar blijkbaar had ik de kwaliteiten die nodig waren: ik was intelligent genoeg, een snelle denker en een snelle beslisser, loyaal en ik kon opdracht uitvoeren zonder over alles in discussie te gaan."
Daarnaast heeft ze een dosis zelfvertrouwen en gaat ze tot het uiterste, altijd. En dus vertrekt de Amsterdamse Manja naar de Amerikaanse Sheppard Air Force Base in Texas, een internationale opleiding waar ook de Nederlandse jachtvliegers worden opgeleid. Daarna vertrekt ze naar de vliegbasis Eindhoven, waar ze een NF-5 vliegt, een lichte jachtbommenwerper. Op de vliegbasis in Leeuwarden wordt ze verder opgeleid tot F-16-piloot bij het bekende 322 squadron.
Even voor de duidelijkheid: ze was niet de eerste vrouw bij de Luchtmacht. Defensie leidde verschillende vrouwen op. "In mijn opleidingstijd waren er al operationele helikopterpiloten en een vrouwelijke jachtvlieger die als eerste operationeel vlieger zou worden." Maar zij haalde helaas de opleiding niet. Manja, de volgende in de rij, wel.
Dat er daadwerkelijk snel een uitzending komt, had ze nooit gedacht. Maar in 1993, ze vliegt dan pas twee jaar F-16, komt het bericht dat het squadron naar Bosnië-Herzegovina gaat. De eerste uitzending zal een half jaar duren. Met haar toenmalige partner, een jachtvlieger die ze in de opleiding leerde kennen, vertrekt ze.
Ze is dan 29 jaar en op de toppen van haar kunnen. De missie begint in een vakantieoord in het Italiaanse Verona. In het hotel aan het Gardameer voelt de oorlog ver weg. Maar binnen een uur vliegen ze vanuit een militaire basis in de buurt boven oorlogsgebied. "Ik vloog boven het geweld en hoorde de inslagen niet, ik rook niets, voelde de spanning die ze op de grond voelden niet, maar zag wel de rook van gebombardeerde gebouwen en ingestorte bruggen."
Begin jaren 90 valt Joegoslavië uit elkaar en volgen er diverse oorlogen. Als eerste scheiden Slovenië, Kroatië en Macedonië zich af en op 1 maart 1992 roept Bosnië en Herzegovina de onafhankelijkheid uit. De toenmalige machthebbers in Joegoslavië accepteren dat niet en er ontstaat een bloedige oorlog. Het Servische regime reageert met etnische zuiveringen op Bosniakken, die toen Bosnische moslims werden genoemd.
De Verenigde Naties stellen meerdere 'safe areas' in, de bekendste daarvan is Srebrenica, een plaatsje in een vallei. Nederlandse militairen worden naar dit gebied uitgezonden om de vrede te bewaren. Maar op 11 juli 1995 valt het Bosnisch-Servische leger Srebrenica binnen en pleegt genocide op meer dan 8000 mannen en jongens. Het is de ergste oorlogsmisdaad in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog. In 2022 maakt Nederland excuses aan de Nederlandse veteranen, omdat de missie onuitvoerbaar was. Ook komen er excuses aan de nabestaanden van de genocide.
Wekenlang vliegen ze rondjes boven de Adriatische zee en 'hangen' ze uren bij het tankvliegtuig, zodat ze in de lucht brandstof bij kunnen vullen, voor de kust, wachtend op toestemming dat ze met een luchtaanval de troepen op de grond kunnen bijstaan. "Zowel de Verenigde Naties als de NAVO moesten over de inzet beslissen. Hoewel er keer op keer in Srebrenica om luchtsteun werd gevraagd, kregen wij geen toestemming."
Op 11 juli 1995 is Manja leider van de formatie. Deze dag zal haar altijd bijblijven, want ze hoort letterlijk dat de VN-militairen op de grond beschoten worden door Servische tanks. 'Vlieg maar naar dit coördinaat, als je er bent, hoor je het wel', krijgt ze te horen. Boven Srebrenica legt ze contact met de commando's op de grond. Het zijn Nederlandse militairen en al snel schakelen ze over op hun moedertaal. "Ze lagen onder vuur en aan ons werd gevraagd onze bommen op de toegangsweg te gooien om zo de Servische tanks tegen te houden."
Voor het eerst, en voor laatst in haar carrière hoort ze 'You are Cleared Hot', wat betekent: je hebt toestemming om bommen te gooien. "Als je droog oefent, ben je 'Cleared Dry', dan is de veiligheidspal dicht. Bij Cleared Hot open je de veiligheidspal en schiet je."
Ze ziet de tanks rijden op de weg, maakt een bocht, ziet een huis met een rood dak zoals de commando vanaf de grond had beschreven. Ze berekent de duikhoek, de hoogte, wendt haar stuur naar beneden, richt op de toegangsweg en drukt op de knop. Meteen vliegt ze omhoog. Hierdoor ziet ze niet waar de bommen terechtkomen. "Damn, dit is echt! Dacht ik. De adrenaline gierde door mijn lijf."
Ook haar maatje vuurt twee bommen af terwijl zij boven hem het luchtruim in de gaten houdt. Dan zetten ze de terugvlucht in naar het veilige Italië. Ze zijn ervan overtuigd dat na deze gebeurtenis de hel losbarst. "We wisten niet beter dan dat er na ons een vloot NAVO-vliegtuigen naar Srebrenica zou gaan. Die waren er ook, heel even, maar Servische militairen dreigden met het ombrengen van gegijzelde Dutchbatters, waardoor die missie direct werd afgeblazen."
Later blijkt uit documenten dat de VS, Frankrijk en Groot-Brittannië een deal hadden met de Serviërs dat ze niet zouden bombarderen, maar er is nog altijd veel onduidelijkheid over het uitblijven van luchtsteun.
Terug in Villafranca zetten ze hun F-16 aan de grond. De kap gaat open, Manja doet haar helm af en hoort applaus. "Het gevoel dat we eindelijk iets konden doen was euforisch." Maar rond 16.00 uur bereikt hen een verschrikkelijk bericht: Srebrenica is ingenomen.
Toch is de aanval niet voor niets geweest, vindt Manja. "De lijnen voor luchtsteunaanvragen werden direct korter. Het was de sleutel tot snellere acties die uiteindelijk in november in het Amerikaanse Dayton leidde tot een vredesverdrag en uiteindelijk het einde van de oorlog."
Als Manja terugdenkt aan deze vijftien minuten zegt ze: "Het was kort, onverwacht. Heel heftig. Zeer noodzakelijk en veel te laat. We hadden allang die hele Servische optocht plat kunnen leggen, als we eerder toestemming hadden gehad. Het luchtwapen had de macht in handen."
De aanval is het hoogtepunt uit haar carrière bij Defensie, waar ze uiteindelijk 12,5 jaar werkt. Ze gaat uit dienst nadat ze moeder is geworden. "Van de luchtmacht mocht ik na de zwangerschap gewoon weer vliegen. Ze boden me alles aan: parttime, op het tankvliegtuig buiten risicogebied, op de Hercules, alles wat ik maar wilde, maar ik vond het te veel risico. Daarnaast wilde ik graag nog een kind en heel eerlijk, ik had tijdens die zwangere maanden weinig zin in een managementfunctie, ik wilde gewoon de lucht in."
Met pijn in haar hart maakt ze de keuze voor de burgerluchtvaart, zonder dreiging van oorlog en uitzending. Toch heeft ze er geen spijt van. 24 jaar lang is ze zielsgelukkig in de cockpit. "Vliegen is vliegen, een cockpit is een cockpit."
De burgerluchtvaart kent andere uitdagingen: de hoeveelheid kerosine, alle bagage, de vluchtplanning, een zieke copiloot die vervangen moet worden, de catering, schoonmaak. Een passagier in een rolstoel. Het weer: ijzel, mist, sneeuw, storm. "De kick is om met alles rekening te houden, zodat het een veilige vlucht is voor iedereen, die het liefst ook nog op tijd vertrekt."
De kick is compleet als je bijvoorbeeld vanaf een regenachtig Schiphol boven de wolken uitkomt. "Pats, die zon in je gezicht, dat is altijd prachtig. Of in het donker vertrekken en langzaam die koperen ploert, de zon, zien opkomen. Of van bovenaf kijken hoe de wereld onder je wakker wordt. Geweldig."
Haar hart maakt nog altijd een sprongetje als de wekker gaat en ze weer ergens naar toe mag. En dus valt haar verplichte pensioen haar zwaar. Vandaar die sollicitatie als astronaut bij ESA, waar we het nog even over moeten hebben. "Ik werd uiteindelijk afgewezen. De opleiding om naar de maan te gaan duurt 15 jaar en ja, dan ben ik toch echt te oud. Jammer."
Als Manja een week met pensioen is, hoort ze van een oud-collega dat vliegmaatschappij Dutch Corendon openstaat voor freelance piloten, ook piloten die ouder zijn dan 60 jaar. Ze denkt niet langer na en solliciteert meteen. Vrij snel mag ze ook de simulator in, slaagt voor de test en krijgt een contract aangeboden. "Geweldig hè? En dan mag ik ook nog vliegen met de Boeing 737 MAX, een upgrade van het vliegtuig waarin ik jarenlang vloog."
Hiervoor moet ze wel de schoolbanken in. Maar dat is geen probleem. Haar kennis is als het goed is nog helemaal up-to-date. Met dit contract mag ze nog vijf jaar doorwerken. "Ik heb er ontzettend veel zin in en ga er volle bak tegenaan."
Elke zondag publiceren we een interview in tekst en foto's van iemand die iets bijzonders doet of heeft meegemaakt. Dat kan een ingrijpende gebeurtenis zijn waar diegene bewonderenswaardig mee omgaat. De zondaginterviews hebben gemeen dat het verhaal van grote invloed is op het leven van de geïnterviewde.
Ben of ken jij iemand die geschikt zou zijn voor een zondaginterview? Laat het ons weten via dit mailadres: zondaginterview@rtl.nl
Lees hier de eerdere zondaginterviews.