Spionagerel in Oostenrijk: 'Oud-medewerker geheime dienst spioneerde voor Russen'
Oostenrijk is in de ban van een spionagerel. Een oud-medewerker van de geheime dienst is gearresteerd omdat hij een spion zou zijn van de Russen. Het is niet de eerste keer dat Oostenrijk in verlegenheid wordt gebracht door de banden met Rusland. De geheime dienst wordt in andere Europese landen, waaronder Nederland, soms zo gewantrouwd, dat er niks meer met de Oostenrijkers wordt gedeeld.
De huidige rel lijkt hier en daar wat weg te hebben van een spionageserie op Netflix. De hoofdrolspeler in die serie is Egisto Ott. De Oostenrijkse oud-werknemer van de geheime dienst werd afgelopen week gearresteerd na onderzoek van het Duitse dagblad Der Spiegel en het onafhankelijke Russische The Insider.
Zij toonden aan dat Ott geen doorsneemedewerker was van de Oostenrijkse geheime dienst, maar een spion voor Rusland.
Ott zou vertrouwelijke informatie op laptops en telefoons hebben doorgespeeld. Vooral het verhaal achter de telefoons is opvallend. Daarvoor moeten we terug naar een tocht met een boot. Daarop zaten iemand van het ministerie van Binnenlandse Zaken, het hoofd van de federale politie en het hoofd van het nationale bureau voor Immigratie en Asiel. De tocht ging niet zoals gepland, de boot kapseisde.
Monteur repareert telefoons en speelt info door
De telefoons van de drie mannen vielen in het water en liepen waterschade op. Een monteur van de geheime dienst repareerde de telefoons, maar speelde ze ook nog even door aan Egisto Ott. Er werden kopieën gemaakt van de inhoud van de telefoons en in de zomer van 2022 werden die verstuurd naar de FSB, de Russische geheime dienst.
In de afgelopen jaren kregen de Oostenrijkers aanwijzingen dat er met Ott van alles mis was. Maar hem oppakken konden ze ook niet, vanwege gebrek aan bewijs. Ott heeft ook nog een carrière bij de politie gehad. Zijn politiepas is, ondanks de aanwijzingen, nooit van hem afgepakt. Met die pas kon hij bij overheidsinstanties informatie en documenten krijgen, die ook allemaal in Russische handen vielen.
Om welke informatie het precies gaat en wat er op de laptops en telefoons stond, is niet bekend. In Duitsland vermoedt men dat het gaat om vertrouwelijke informatie over hun land. Maar dat is dus niet zeker.
Het is niet de eerste keer dat er verhalen naar buiten komen over de soms warme banden van Oostenrijk en Rusland. Veel van die verhalen komen uit de jaren dat de rechts-populistische FPÖ in de Oostenrijkse regering zat. Dat was van 2017 tot 2019. We lichten er twee verhalen uit.
Ibiza-gate
Allereerst Ibiza-gate. Die rel draait om een ontmoeting tussen de voorzitter van de FPÖ met de nicht van een Russische oligarch. Tenminste, de voorzitter dacht dat het de nicht was. In het geheim werden er opnames gemaakt en daaruit bleek dat de FPÖ-voorzitter bereid was de vrouw overheidsopdrachten te gunnen in ruil voor steun tijdens de verkiezingscampagne. De regering waarin de FPÖ zat, overleefde dat uiteindelijk niet. De beelden uit Ibiza zijn hier te zien:
En dan is er nog het verhaal van Karin Kneissl, die namens de FPÖ twee jaar minister van Buitenlandse Zaken was. Op haar bruiloft in 2018 had ze een speciale gast: de Russische president Vladimir Poetin, met wie ze dansend op de foto ging. Dat werd haar vanwege haar positie als minister kwalijk genomen. Na haar tijd als minister vertrok ze naar Rusland om bij een oliebedrijf te gaan werken en verscheen ze regelmatig bij RT, de Russische staatspropagandazender.
De goede relaties tussen de FPÖ en Rusland zorgden bij andere Europese landen voor gefronste wenkbrauwen. Onze inlichtingendienst, de AIVD, en het Britse MI5 wilden daarom niet meer met de Oostenrijkers samenwerken. Dat schreef de Oostenrijkse krant Der Standard al in 2019. De Nederlandse en Britse dienst vreesden dat informatie in verkeerde (Russische) handen zou vallen. Het hielp daarbij niet dat Oostenrijk ook bekendstaat als het land waar regelmatig Russische spionnen opduiken.
Maar hoe kan het nou dat die spionnen juist in Oostenrijk zitten? Volgens Nikki Ikani, universitair docent inlichtingen en veiligheid aan de Universiteit Leiden, zijn er meerdere redenen. "Voor de eerste moeten we terug de geschiedenis in. Tijdens de Koude Oorlog bestond de afspraak dat Oostenrijk neutraal zou blijven en geen kant zou kiezen tussen het Westen en de Sovjet-Unie. Daardoor konden de Sovjets hun gang gaan in het land."
Spionage niet verboden
Dat wil zeggen: de Russen konden er gaan spioneren omdat het verbieden daarvan werd gezien als niet-neutraal. Opvallend is dat spionage in Oostenrijk nog altijd niet verboden is, zolang het niet de Oostenrijkse staat schaadt. Spionnen die door informatie uit Oostenrijk meer te weten komen over bijvoorbeeld Duitsland of Nederland, zijn officieel dus niet strafbaar.
"Daarnaast is er een aantal internationale organisaties gevestigd in de Oostenrijkse hoofdstad Wenen", zegt Ikani. "Denk aan een kantoor van de Verenigde Naties, het bestuurscentrum van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa en het Internationaal Atoomenergieagentschap. Er werken dus veel diplomaten in de stad en die genieten allemaal immuniteit. Dat is een handige cover voor spionnen."
Dat de geheime dienst er slecht op staat, is volgens Ikani wel een klap voor Oostenrijk. "Ze spelen ook al geen rol meer in de Club van Bern door alle ophef. Dat is een informele groep waarin landen inlichtingen met elkaar delen. Nederland hoort er ook bij. De banden met Oostenrijk zijn bevroren, omdat ze niet worden vertrouwd door de andere landen."
Regels veranderen
"Oostenrijk probeert er nu wel verandering in te brengen. Zo roept de verantwoordelijke minister op dat de regels rond spionage moeten worden aangepast, de regels die zeggen dat spionage niet strafbaar is als het de Oostenrijkse staat niet schaadt." Eerdere pogingen daartoe zijn mislukt, maar misschien dat het meest recente schandaal rond Egisto Ott deze situatie voorgoed kan veranderen.