Wat wilde Iran bereiken? En vier andere vragen over de Iraanse aanval op Israël
Van zaterdag op zondagnacht gebeurde wat al langer werd verwacht: Iran lanceerde een grootschalige aanval op Israël, als wraakactie. Israël onderschepte de meeste drones en raketten, maar een meisje van 7 jaar raakte zwaargewond door granaatscherven. Verder was er schade aan gebouwen. RTL Nieuws sprak met vier deskundigen om antwoord te geven op vijf vragen.
1. Hoe uitzonderlijk is deze aanval?
'Ongeëvenaard', koppen veel media, en dat klopt. Ondanks dat de twee landen al tientallen jaren een slechte relatie hebben, is dit de eerste keer ooit dat Iran een directe militaire aanval uitvoert op Israël.
"Tot nu toe vond de strijd tussen de twee landen indirect plaats," zegt Midden-Oostencorrespondent Pepijn Nagtzaam. "Zoals op ander grondgebied, of met cyberaanvallen of spionage."
2. Hoe is het Israël gelukt om honderden raketten af te wenden?
In totaal zijn volgens het Israëlische leger zo'n 170 drones, 30 kruisraketten en 120 ballistische raketten afgevuurd door Iran. Israël heeft naar eigen zeggen 99 procent van die aanvallen succesvol afgeslagen.
Volgens voormalig commandant Landstrijdkrachten Mart de Kruif gaat het om een gecoördineerde verdediging, waarbij meerdere afweersystemen worden ingezet 'in verschillende lagen in de hoogte, en verschillende ringen in de breedte'.
Zo kunnen drones en kruisraketten, die laag vliegen, worden onderschept met Patriots en militaire vliegtuigen, of vanaf marineschepen. Het Amerikaanse leger zegt op die manier meer dan 70 drones te hebben onderschept. Ook Jordanië, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk zouden hebben geholpen met de verdediging van Israël.
Ballistische raketten komen juist van grote hoogte en worden door geavanceerde luchtafweersystemen onderschept, zoals de Iron Dome van Israël. Die vuurt raketten af vanaf de grond op raketten die het luchtruim binnenkomen.
"Het klinkt makkelijk nu Israël zegt zo veel onderschept te hebben, maar het is erg ingewikkeld om uit te vinden wie vanaf waar iets lanceert," legt De Kruif uit. "Dat is zeker iets waar de Verenigde Staten een grote rol in hebben gespeeld. De Amerikanen kunnen vanuit de ruimte veel zien, wat een voorsprong geeft voor Israël."
3. Wat wilde Iran bereiken met deze aanval?
Iran ziet dit als een vergeldingsactie voor de aanval die Israël op 1 april pleegde. Het Iraanse consulaat in Syrië werd toen vanuit de lucht aangevallen, waarbij zeven mensen werden gedood. Onder de slachtoffers waren ook generaals van de Iraanse Islamitische Revolutionaire Garde. Israël eiste de luchtaanval niet op.
Maar de aanval is meer dan alleen vergelding, denken deskundigen. Iran wil er vooral een politieke boodschap mee afgeven. Aan de ene kant aan de eigen burgers, zegt Midden-Oostendeskundige Erwin van Veen. "Het regime wil laten zien dat het flink uitpakt tegen Israël en een aanval op Iraans grondgebied niet zomaar over haar kant laat gaan."
Maar Iran wil voornamelijk zijn 'spierballen laten zien' tegenover Israël en de Verenigde Staten, denkt Arabist Leo Kwarten. "Het lijkt alsof het regime wil laten zien: hiertoe zijn we in staat. Onze raketten en drones kunnen Israël bereiken, en we kunnen nauwkeurig mikken." Iran heeft al laten weten dat wat hen betreft de kwestie met deze aanval is 'afgehandeld' en verdere escalatie niet nodig is.
Want naast dat Iran geen gezichtsverlies wilde lijden, had het nog een doel met deze aanval: regionale escalatie voorkomen. De zorg bestaat dat een tegenaanval van Israël tot een spiraal van geweld zal leiden in de regio. Daar heeft Iran geen belang bij.
Het is dan ook geen toeval dat de vele drones en raketten relatief weinig schade en slachtoffers hebben veroorzaakt, zeggen deze deskundigen. De Iraanse minister van Buitenlandse Zaken zegt zelfs dat de VS en buurlanden van tevoren op de hoogte zijn gebracht van de aanval. Van Veen noemt het dan ook een 'licht- en geluidsshow met veel vertoon, maar weinig militaire relevantie'. "De militaire impact is bij deze aanval ondergeschikt aan de politieke boodschap dat Iran in staat is om grootschalig te reageren."
4. Wat gaat er nu gebeuren?
Of het regime dat tweede doel ook bereikt heeft, moet nog blijken. Deskundigen zijn onzeker over wat er nu gaat gebeuren.
Aan de ene kant dringen de Verenigde Staten er bij de Israëlische president Netanyahu op aan om af te zien van een vergeldingsactie. In een telefoongesprek heeft president Biden gezegd dat de VS niet zullen meewerken aan een aanval op Iran.
Hij zou verder hebben gezegd dat Israël het juist moet zien als een 'overwinning' op Iran. "Israël zou kunnen zeggen: we hebben de aanval succesvol afgeslagen, en daarmee is de kwestie voor nu afgedaan," zegt Defensie-expert Peter Wijninga. "Bovendien is het maar de vraag of Israël zich een derde front kan veroorloven, naast Hamas en Hezbollah."
Maar, zegt Wijninga ook, 'gezichtsverlies is heel belangrijk in het Midden-Oosten'. Daarom achten experts het aan de andere kant onwaarschijnlijk dat Israël dit zomaar laat gaan. Zeker omdat het om veel raketten gaat, en niet op een Israëlisch consulaat in een ander land, maar op Israël zelf. "Ik vrees dat het nog niet voorbij is," aldus Mart de Kruif.
Ook Van Veen vraagt zich af of Bidens woorden een verschil zullen maken. "Netanyahu trekt toch vaak zijn eigen plan," zegt hij. "Dan meldt hij gewoon niet, of heel kort van tevoren, aan Biden wat er gaat gebeuren." Zo zou de VS ook niet op de hoogte zijn geweest van de aanval op het Iraanse consulaat.
Bovendien heeft Netanyahu er baat bij om de spanning met Iran enigszins op te voeren, zegt Kwarten. "Op het moment dat Israël wordt bedreigd, dwingt dat de VS ertoe nog vierkanter achter het land te staan, en nog nauwer samen te werken tegen de gemeenschappelijke vijand," legt hij uit. "Dat maakt het bondgenootschap hechter."
Verder kan een conflict met Iran dienen als afleidingsmanoeuvre van de verwoesting die het Israëlische leger in de Gazastrook tot stand brengt. Kwarten: "De hele wereld kijkt dan met ingehouden adem naar de spanningen tussen Iran en Israël, waardoor het geweld in Gaza wordt ondergesneeuwd en Israël aan internationale kritiek ontsnapt."
5. Hoe hebben andere landen gereageerd op de Iraanse aanval?
Veel Arabische landen zitten niet te wachten op escalatie in de regio en spreken zich daarom niet uit, denkt Van Veen. "Zelfs landen die Iran goedgezind zijn, zoals Irak of Syrië, zwijgen vooralsnog in alle talen." De meeste landen in de regio hebben eerder juist opgeroepen tot de-escalatie.
Alleen specifieke strijdgroepen in omliggende landen hebben hun steun voor de Iraanse aanval uitgesproken, zoals Hamas en de Houthi's in Jemen. Sommige groepen, zoals pro-Iraanse milities in Irak en Hezbollah in Syrië, hebben ook actief bijgedragen aan de grootschalige aanval.
Veel westerse landen hebben de aanval van Iran veroordeeld. Maar niet de eerdere aanval op het Iraanse consulaat. Iran vroeg de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties om die aanval op hun grondgebied te veroordelen. Maar dat gebeurde niet omdat de VS, het VK en Frankrijk daar tegen waren.
"Volgens de internationale regels over diplomatieke betrekkingen, zoals vastgelegd in de Weense conventie, had de aanval op het Iraanse consulaat veroordeeld moeten worden door de VN-landen," zegt Van Veen. "Maar het probleem is dat hier met twee maten wordt gemeten. Of eigenlijk moet ik zeggen: dat dezelfde maat anders wordt uitgelegd voor Iran dan voor Israël."