Extra sancties voor Iran, heeft dat nog zin? 'Vooral bevolking de dupe'
De EU legt Iran een nieuw pakket sancties op vanwege de recente aanvallen op Israël. Welk effect hebben deze strafmaatregelen? En hebben ze überhaupt nog wel nut in het steeds verder groeiende conflict in het Midden-Oosten? RTL Nieuws vroeg het aan drie sanctie-experts. Hun conclusie? Sancties hebben wel degelijk effect.
1. Om wat voor sancties gaan het ditmaal?
Deze nieuwe sancties zijn vooral gericht op de productie van drones en raketten. Ze moeten voorkomen dat onderdelen die in de EU worden gemaakt uiteindelijk in die wapensystemen belanden.
Daarnaast worden mensen en organisaties die betrokken zijn bij het Iraanse droneprogramma op de zwarte lijst gezet. Zij mogen niet langer naar EU-landen reizen en hun tegoeden bij Europese banken worden bevroren.
2. Waarom deze sancties?
Iran viel Israël aan met een combinatie van drones en raketten. Dit was een vergelding van een luchtaanval drie maanden geleden op de Iraanse ambassade in Damascus. Daarbij kwam onder anderen een kopstuk van de Iraanse Revolutionaire Garde om het leven.
De VS en het VK legden Iran donderdag soortgelijke sancties op. Deze zijn gericht op de Islamitische Revolutionaire Garde, het Iraanse ministerie van Defensie en het raket- en droneprogramma van de Iraanse regering dat de 'brutale aanval' op Israël mogelijk heeft gemaakt, schreef de Amerikaanse president Biden in een verklaring.
3. Hoe streng worden sancties gehandhaafd?
Het was al langer zo dat Europese componenten niet naar Iran of Rusland geëxporteerd mogen worden. Maar in de praktijk blijkt het omzeilen niet al te lastig. Zo onthulde de Groene Amsterdammer begin dit jaar dat microprocessors van de Nederlandse chipmaker NXP niet alleen in wasmachines en haardrogers worden gebruikt, maar ook in Iraanse gevechtsdrones belanden.
Het Russische leger maakt met deze drones veel burgerslachtoffers in Oekraïne. Uit onderzoek van het weekblad blijkt dat componenten van de drones in de praktijk zonder serieuze controles naar Iran kunnen worden verstuurd. Zelfs het versturen van containers met chips naar Iran is mogelijk, via derde landen zoals de VAE en Azerbeidzjan wordt de douane omzeild. Hetzelfde zien we al langer gebeuren met de smokkel van olie, ook via Nederlandse havens.
"Handhaving in de EU blijft in veel opzichten achter ten opzichte van handhaving in bijvoorbeeld de VS", zegt sanctierechtadvocaat Sebastiaan Bennink. "Je ziet in de EU wel steeds meer strafrechtelijke onderzoeken. Die kunnen zelfs leiden tot strafvervolging, maar het is niet in de mate waarin de Amerikaanse toezichthouders handhaven."
4. Hebben sancties dan wel zin?
Met sancties is het altijd zo dat het lastig is om een regering of een land echt te raken, zegt sanctierechtspecialist en advocaat Heleen over de Linden. "Het heeft altijd effect. Het leidt er niet toe dat een autocratische leider meteen vertrekt. Of dat de hele wapenindustrie in één keer instort. Maar het wordt voor Iran wel moeilijker en kostbaarder gemaakt om deze drones te produceren."
In combinatie met sancties die al langer tegen Iran gelden (vanwege mensenrechtenschendingen, kernwapens en Irans militaire steun aan Rusland) wordt het land beetje bij beetje geraakt. "Op de lange termijn heeft Iran zich door deze sancties economisch minder kunnen ontwikkelen dan het zou willen", zegt Over de Linden.
Bennink sluit daar op aan. "Voor Iran zijn de sancties natuurlijk al jaren zwaarwegend omdat het land moeilijker kan deelnemen aan het internationale handelsverkeer. Daar ondervindt echter met name de bevolking de hinder van."
5. Wat kunnen sancties dan wel voor elkaar krijgen?
Ze zijn vooral een politiek middel in tijden waarin er niet meer wordt gepraat tussen landen. "Inhoudelijke gesprekken voeren blijkt lastig te zijn met deze regimes. En het alternatief, een mogelijk gewapend conflict, daar blijft men liever van weg", zegt Bennink.
Bovendien geven sancties een signaal naar andere landen en hun burgers, stelt Ronald Kroeze, hoogleraar parlementaire geschiedenis in Nijmegen. "Sancties zijn niet altijd effectief in het daadwerkelijk tegenhouden van bepaalde goederen of wapens. Maar dat is vaak ook niet het enige doel van een sanctie. Met sancties kun je buitenlandse regimes straffen en als land of EU duidelijk maken welke omgangsvormen bij conflicten in de internationale politiek worden geaccepteerd."
Volgens Kroeze, die meeschreef aan een boek over sancties en straffen tussen landen, kan zo niet alleen het handelen van het gestrafte land publiekelijk worden afgekeurd. Kroeze: "Je maakt ook duidelijk richting bondgenoten of de eigen bevolking wie in de internationale politiek wordt gesteund."