Waarom zijn de Europese verkiezingen belangrijk (en waarom niet?)
Komende donderdag gaan we naar de stembus om te stemmen voor een nieuw Europees Parlement. Maar waarom zijn deze verkiezingen belangrijk? En waarom niet? Experts Lise Witteman en Adriaan Schout vertellen.
Lise Witteman is chef van de redactie Brussel van de website Follow the Money. Ze schreef ook het boek Wie let er op Brussel?
Waarom zijn de Europese verkiezingen belangrijk?
"Deze verkiezingen zijn het enige, echte moment waarop de burger invloed kan uitoefenen op de Europese politiek. En dat is belangrijk omdat in Brussel meer besluiten worden genomen voor je dagelijks leven dan in Den Haag. Zo gaan ze in Brussel over de kwaliteit van je voedsel, de prijs van je energie en wat voor soort auto je mag rijden.
Een andere reden waarom deze verkiezingen belangrijk zijn: het Europees Parlement is de waakhond, de controlerende macht in Brussel. Het parlement kan, als het wil, de Europese ambtenaren scherp houden. Zo kunnen Eurocommissarissen worden teruggefloten als daar reden toe is. Wel een kanttekening: soms wordt die taak goed uitgevoerd door het parlement en wordt ervoor gezorgd dat er bijvoorbeeld geen geld meer gaat naar een corrupte leider. Maar soms is het parlement ook te veel een compromissenmachine.
Er wordt vaak geklaagd over corruptie en misstanden. Door te gaan stemmen, is dit je kans om dat te veranderen. Sommige partijen doen daarvoor harder hun best dan andere partijen, bijvoorbeeld door strengere regels of door te pleiten voor minder corruptie."
En waarom zijn ze niet belangrijk?
"Omdat de ministers en regeringsleiders van de lidstaten een belangrijkere rol spelen in het Europese besluitvormingsproces dan het Europees Parlement. De minister van een land is bepalender dan een Europarlementariër in Brussel. Hoe dat zit? Door het simpele feit dat wij één van de 27 landen zijn in de Europese raad. De stem van Nederland telt daar even zwaar als die van Duitsland.
Nog een ander verschil: de ministers en regeringsleiders van de landen zitten aan het begin van het besluitvormingsproces. Europarlementariërs niet. Ministers uit een lidstaat kunnen dus iets aan de kaak stellen en ergens op koersen. Pas daarna komt het Europees Parlement in beeld. En bij een uiteindelijk akkoord moeten de ministers van alle lidstaten ook weer een handtekening zetten. Je zou dus kunnen concluderen dat de ministers van de afzonderlijke lidstaten eigenlijk meer te zeggen hebben dan de Europarlementariërs, en meer macht uit kunnen oefenen.
Ten slotte: de nationale verkiezingen zijn ook Europese verkiezingen. Het regeerakkoord van de vier coalitiepartijen is vooral een boodschappenlijstje voor Brussel. Dat moeten de nieuwe ministers van ons land gaan uitwerken en daarvoor moeten zij de komende tijd flink zaken doen in Brussel."
Adriaan Schout is hoogleraar European Public Administration aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en onderzoeker bij instituut Clingendael.
Waarom zijn de Europese verkiezingen belangrijk?
"De verkiezingen zijn belangrijk omdat ze een rol spelen in welk beleid er wordt gemaakt. Kijk naar de Green Deal die in Europa is afgesproken. Die deal was te ambitieus, wat ook laat zien dat er een de afstand is tussen de ambities van Europa en de lidstaten. In het maken van zulk beleid wordt bijvoorbeeld de pijn van de kosten en de impact in regio’s onvoldoende gevoeld."
"De EU is vaak te ambitieus geweest. De euro invoeren was een sprong in het diepe en dat heeft voor veel problemen gezorgd. Net als de milieuwetgeving over Natura 2000. Daar wordt wetgeving van gemaakt en dan gaan mensen vervolgens naar de rechter om die regelgeving af te dwingen. Dan gaat het heel erg wringen opeens. Dat is te experimenteel geweest. Bij de euro is het uiteindelijk nog wel redelijk goed gekomen.”
Volgens Schout zijn de verkiezingen van belang omdat ze ook zorgen voor een correctie op eerder beleid. "Het is natuurlijk goed om ambities te hebben, maar het is wel makkelijk om ambities voor de verre toekomst te presenteren. Als het dan echt concreet wordt, zoals nu bij de Green Deal, zie je vanuit de lidstaten opeens tegendruk komen, door middel van proteststemmen. Dan moet je je afvragen of de Brusselse ambities wel realistisch waren." Schout wijst erop dat het aanpassen of zelfs terugdraaien van die regelgeving op Europees niveau complex is, en niet één-twee-drie geregeld.
En er is nog een andere reden waarom de verkiezingen volgens Schout belangrijk zijn: ze gaan ook over het Europees parlement zelf, en zijn eigen bevoegdheden. Die zijn de laatste jaren groter geworden, zegt Schout. "Nou zie je waarschijnlijk een signaal komen van: maak pas op de plaats. Minder federale ambities, een belangrijkere rol voor de lidstaten. Dat maakt deze verkiezingen anders dan de eerdere Europese verkiezingen. We zien geen plannen en visioenen van een ambitieus parlement, maar het gaat nu meer over de positie van de lidstaten in de EU."
En waarom zijn ze niet belangrijk?
"Op tal van terreinen zijn ze belangrijk, maar ook al heet het 't Europees Parlement, het betekent niet dat het een parlement is zoals in Nederland. In Nederland hebben we een leidend parlement. Het Europees Parlement heeft op essentiële terreinen veel minder bevoegdheden. Het heeft weliswaar inspraak, maar het gaat niet over de echt belangrijke zaken op het gebied van defensie, omvang financiën, sociaal beleid, pensioenen of het buitenlandbeleid. Ook belastingen zijn nationale bevoegdheden. Hieruit blijkt dat het geen volwassen parlement is."
"Op die gebieden wordt op Europees niveau natuurlijk wel samengewerkt, maar dat is deels via de Europese raad en deels zelfs informeel tussen lidstaten, in wisselende samenstellingen. Dat zie je bijvoorbeeld met wapen- of munitiesteun voor Oekraïne, of nu recent over een reactie op de oorlog tussen Hamas en Israël."