Nabestaanden willen MH17-wrak toevoegen aan monument: 'Moet in het geheugen blijven'

Het was een indrukwekkende stoet vrachtwagens die op 9 december 2014 na een dagenlange reis arriveerde op de luchtmachtbasis in het zuiden van Brabant. Ze waren volgeladen met wrakstukken van de MH17, afkomstig van de crashsite in het oosten van Oekraïne. 

De Onderzoeksraad voor de Veiligheid maakte een reconstructie van een flink deel van het toestel, met onder meer de cockpit. Die was geraakt door stukjes van een Buk-raket, concludeerde de OVV. Het vliegtuig brak vervolgens in stukken. Die kwamen terecht in een gebied van 50 vierkante kilometer. Alle 298 inzittenden kwamen om.

De reconstructie diende verder als bewijs in de rechtszaak tegen de daders. In deze zaak zijn in november 2022 drie mannen tot levenslang veroordeeld. Een vierde verdachte werd vrijgesproken. De drie veroordeelden zijn overigens ook nog steeds op vrije voeten, aangezien Rusland geen landgenoten uitlevert.

Emotioneel belang

Voor nabestaanden van de 298 inzittenden die omkwamen bij de ramp is de reconstructie van groot emotioneel belang. "Het is de plek waar nabestaanden het dichtst bij de dood van hun geliefden kunnen komen", legt Piet Ploeg uit. Hij is voorzitter van de Stichting MH17.

Een bezoek aan de crashsite in Oekraïne is onmogelijk vanwege de oorlog met buurland Rusland die daar wordt uitgevochten. "En dat zal ook in de toekomst onmogelijk zijn", verwacht hij.

Wat er nog over is van het vliegtuig van Malaysia Airlines is niet alleen van belang voor de nabestaanden. "Het verhaal van MH17 is zo'n belangrijk punt in de Nederlandse en internationale geschiedenis, dat het nooit verloren mag gaan", zegt Ploeg. "Het moet in het geheugen van de samenleving blijven zitten."

9/11 van Nederland

De stichting wil daarom een informatiecentrum bouwen bij het Nationaal Monument. In New York is bijvoorbeeld zo'n centrum gebouwd over de aanslagen op de Twin Towers. "MH17 wordt wel het 9/11 van Nederland genoemd", zegt Ploeg.

De reconstructie zou een belangrijk onderdeel daarvan moeten worden. "Dan kan iedereen kennisnemen van wat er gebeurd is", legt Ploeg uit. Het zal alleen niet op korte termijn gerealiseerd kunnen worden, verwacht hij.

Juridische procedures

Daar zijn meerdere redenen voor. Allereerst kan de reconstructie van het wrak nog van pas komen als bewijs. De strafzaak is weliswaar helemaal afgerond, er lopen nog andere juridische procedures. De Nederlandse staat heeft samen met Australië een klacht ingediend tegen Rusland bij het ICAO, de internationale burgerluchtvaartorganisatie.

Daarnaast loopt er nog een rechtszaak bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg tegen Rusland. "Geen idee hoelang dat nog kan gaan duren. Zomaar eens jaren", zegt Ploeg.

Leerzaam voor onderzoekers

De reconstructie is verder ook van belang voor luchtvaartonderzoek wereldwijd, vindt de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV). "Om een voorbeeld te hebben hoe je na een ramp een vliegtuig kunt reconstrueren om te laten zien waar het mis is gegaan", legt Chris van Dam uit, voorzitter van de OVV.

De reconstructie van de MH17 is de enige reconstructie ter wereld van een verongelukt vliegtuig, aldus Van Dam. Er waren andere, maar die zijn inmiddels ontmanteld. "Of zelfs ingestort", zegt hij.

Combinatie van herdenken en studie

De OVV pleit daarom voor een plek waar nabestaanden en andere belangstellenden de ramp kunnen herdenken, in combinatie met de mogelijkheid tot studie van de reconstructie. En dus kun je hem niet 'zomaar ergens neerzetten', aldus Van Dam. "Als je naar deze reconstructie toe gaat, dan staat je hart stil omdat je doorhebt wat daar gebeurd is."

"Aan deze reconstructie hangt ook gewoon heel veel leed van mensen en met dat leed word je geconfronteerd op het moment dat je (...) kijkt naar dat enorme gevaarte", zegt Van Dam. Het vinden van een plek moet dus heel zorgvuldig gebeuren, benadrukt hij.

Beslag op wrakstukken

Officieel ligt er nog beslag op de wrakstukken, omdat deze als bewijs in de strafzaak zijn gebruikt. Het OM verwacht niet dat er nog een nieuwe strafzaak zal komen, liet het begin 2023 al weten. Omdat er geen nabestaanden tegen dit besluit hebben geprotesteerd, zou het beslag opgeheven kunnen worden, zegt een woordvoerder van het OM. Daarna is nog wel medewerking van Malaysia Airlines nodig. De luchtvaartmaatschappij is namelijk officieel eigenaar van de wrakstukken.

Er speelt nog iets anders mee: het bouwen en onderhoud van zo'n informatiecentrum kost ook geld. De stichting gaat hier na het zomerreces over in gesprek met het nieuwe kabinet. "Alle seinen staan wat mij betreft op groen om te kijken hoe we hier iets moois van kunnen maken", belooft minister David van Weel (Justitie en Veiligheid). "Ik weet zelf nog waar ik was, toen ik het hoorde", zegt hij. "Dat geeft wel aan hoeveel impact het had op het hele land."

Of het kabinet financiële steun wil geven, wil Van Weel nog niet zeggen. "We gaan daar niet op voorhand nee tegen zeggen en ik ga ook niet op voorhand een blanco cheque daarvoor tekenen", zegt hij.