Panama eert roemrucht kanaal, dat plots wordt bedreigd door Trump

1. Wat is het Panamakanaal?

Het is een 81 kilometer lang kanaal dat de Atlantische Oceaan met de Stille Oceaan verbindt. Het is een van de belangrijkste aders in het wereldwijde scheepvaartverkeer. Want het bespaart schepen een veel langere, duurdere en gevaarlijke reis rond het zuidelijkste puntje van Zuid-Amerika. 

De aanleg van het Panamakanaal kent een turbulente voorgeschiedenis. Het waren de Fransen die eind 19de eeuw als eersten een poging waagden om de twee oceanen met elkaar te verbinden. Maar zij verslikten zich in de moeilijkheid en hoge kosten van het megaproject.

De klus werd uiteindelijk geklaard door de Amerikanen, die een kanaal hebben ontworpen met sluizen. De aanleg heeft net als bij de Franse poging duizenden mensenlevens gekost. Arbeiders stierven als gevolg van tropische ziekten zoals malaria en gele koorts, of door aardverschuivingen en ongelukken. Op 15 augustus 1914 voer een Amerikaanse stoomschip als eerste door het kanaal.

2. Wie beheert het Panamakanaal?

De Amerikanen, die in totaal zo'n 375 miljoen dollar in de aanleg staken, hadden toen al het Panamese grondgebied aan weerszijden van het kanaal opgeëist via een omstreden verdrag. 

In de periode na de Tweede Wereldoorlog groeide het idee onder de Panamese bevolking dat de kanaalzone tot Panama zelf zou moeten behoren. Dit leidde tot studentenprotesten in de jaren 60, waarbij ruim 20 doden vielen, en een vervolgens nog grotere Amerikaanse militaire aanwezigheid.  

De regering van de zondag overleden oud-president Jimmy Carter zorgde voor een ommekeer. Hij geloofde in een betere relatie met Latijns-Amerikaanse landen en tekende in 1977 een verdrag dat de kanaalzone zou overdragen aan Panama.

Maar het zou nog tot 31 december 1999 - vandaag exact 25 jaar geleden - duren voordat het kanaal volledig onder controle stond van Panama. Het kanaal is sindsdien een van de grootste inkomstenbronnen van het land.

3. Wat wil Trump?

Volgens aankomend Amerikaans president Donald Trump rekent Panama buitensporige tarieven voor de doorvaart van het Panamakanaal. Ook beweert hij dat China een vinger in de pap heeft bij het beheer van het kanaal en dat Chinese soldaten 'illegaal' controle uitoefenen over de kanaalzone.

"De kosten die Panama rekent zijn belachelijk, zeker als je weet hoe buitengewoon vrijgevig de VS is geweest ten opzichte van Panama. Deze complete 'afzetterij' van ons land moet stoppen", schreef Trump op zijn socialemediaplatform Truth Social. En zo niet, dan zal zijn regering eisen dat het Panamakanaal wordt 'teruggeven' aan de VS.

"Trump zet de discussie over de kanaaltarieven alvast op scherp met grove uitspraken", zegt Amerika-verslaggever Sophie van der Meer. "Mogelijk doet hij dit in de hoop dat hij dit verkapte dreigement straks als president als wisselgeld kan gebruiken om te bereiken wat hij wil: lagere prijzen voor het Panamakanaal. Want lagere kanaalprijzen betekenen lagere prijzen voor consumentenproducten in de VS - een van zijn verkiezingsbeloftes." 

4. Hoe belangrijk is het Panamakanaal voor de VS?

Ontzettend belangrijk. Het Panamakanaal verkort de afstand tussen havens aan de westkust en oostkust van Amerika aanzienlijk. Ruim 70 procent van de passerende schepen vaart naar een Amerikaanse haven, of komt daar vandaan. 

Amerika is zo in staat om olieproducten en chemicaliën te verschepen naar Amerikaanse havens aan de Golf van Mexico, zoals met name Houston, zegt haveneconoom Bart Kuipers, verbonden aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. "Daarnaast worden via het kanaal enorme ladingen met kleding, consumentenelektronica en prullaria vanuit Azië naar Amerika verscheept."

Ook Nederland heeft daarbij een belang: het Panamakanaal is belangrijk voor het vervoer van fruit. Denk aan avocado's die vanuit Peru, via het kanaal, naar Nederland worden vervoerd, en vervolgens doorgevoerd naar andere landen. Nederland is zelfs de tweede avocado-importeur ter wereld.

Volgens Kuipers rekenen de Panamezen hogere tarieven voor het Panamakanaal vanwege de grote droogte die vorig jaar tot enorme files van schepen leidde. Lagere waterstanden zorgden bovendien voor minder doorvaart: vooral zware schepen zoals olietankers en bulkschepen waren de dupe.

Kuipers: "Tegelijkertijd is er minder concurrentie van het Suezkanaal, waar de scheepvaart wordt bedreigd door Houthi-rebellen. Want zoals altijd geldt: wat de markt kan betalen, dat betaalt de markt. Een bedrijf kan er namelijk ook voor kiezen om een container op een trein te zetten van west naar oost."

5. Hoe is in Panama gereageerd op Trumps uitspraken?

De uitspraken hebben nogal wat losgemaakt in Panama. Een groep demonstranten verzamelde zich bij de Amerikaanse ambassade. Zij riepen leuzen en staken een doek met daarop een afbeelding van Trump in brand. Anderen droegen spandoeken met de tekst: 'Donald Trump, publieke vijand van Panama.'

Ook de Panamese president José Raúl Mulino liet van zich horen. “Elke vierkante meter van het kanaal en de aangrenzende zone behoort toe aan Panama en zal dat ook blijven. De soevereiniteit en onafhankelijkheid van ons land zijn niet onderhandelbaar."