Nieuwe EU-voorzitter Polen hamert op veiligheid: 'Europa moet Pools denken'

Dertien jaar na het eerste Poolse presidentschap, en twintig jaar na de toetreding tot de EU, neemt Polen het stokje over van Hongarije. 

Waar Hongarije onder leiding van premier Viktor Orbán vooral met zichzelf bezig was, hamert het sinds kort weer pro-Europese Polen juist op meer samenwerking. Met één centraal doel: Europa beter beschermen tegen dreiging vanuit Rusland.

'Veiligheid is topprioriteit'

"Veiligheid zal onze topprioriteit zijn in de komende zes maanden", zei de Poolse premier Donald Tusk in een toespraak bij de aftrap van het Poolse voorzitterschap. Volgens hem bedreigt de gewapende agressie van Rusland tegen Oekraïne de veiligheid van het hele continent. "Onze taak zal zijn om alle 27 EU-lidstaten ervan te overtuigen dat Europa de veiligste en meest stabiele plek op aarde kan blijven."

Een belangrijke pijler onder die missie is stevig investeren in militaire slagkracht. Polen is al jaren een koploper als het gaat om investeringen in defensie. Het land wil dit jaar minstens 4,7 procent van het bruto binnenlands product (bbp), oftewel de omvang van de totale economie, uittrekken voor defensie. 

Polen geeft nu al ruim 4 procent uit - dubbel zoveel als de afgesproken NAVO-norm van 2 procent. Zo groeit het Poolse leger uit tot een van de sterkste krijgsmachten van Europa.

Polen vindt dat andere EU-landen ook meer moeten uitgeven aan hun leger. Zo halen EU-landen als Spanje, Italië en België die norm niet.

Nederland voldeed afgelopen jaar na jarenlang bezuinigen op defensie weer aan de NAVO-norm van 2 procent. De verwachting is dat die norm dit jaar net niet wordt gehaald (1,98 procent). Een meerderheid van de Tweede Kamer stemde vorige maand voor een initiatiefvoorstel van acht Kamerleden voor het wettelijk vastleggen van die NAVO-norm. De Eerste Kamer bespreekt het voorstel later deze maand.

De Poolse regering wil de komende zes maanden ook 'aandringen op een diepgaand debat over defensiefinanciering in de EU'. Een van de zaken die volgens de Polen verbeterd zou moeten worden is de Europese defensie-industrie. Die is op dit moment nog versnipperd en kan de grote vraag naar munitie en wapens niet aan, zoals in de onderstaande video wordt uitgelegd:

Ook op andere vlakken moet Europa veiliger worden volgens Polen, zoals op het gebied van economie, energie, voedselzekerheid en het bestrijden van nepnieuws. Zo hekelen de Polen het feit dat Europa nog altijd grote hoeveelheden olie en gas uit Moskou haalt.

De Poolse regering wil ook zo snel mogelijk zijn landsgrenzen met Belarus en de Russische exclave Kaliningrad (een stukje Rusland tussen Polen en Litouwen) versterken. Dit initiatief, door de Polen omgedoopt tot 'East Shield', bestaat uit een combinatie van moderne bewakingssystemen met aloude 'fysieke barrières', zoals grensmuren, drakentanden en antitankgrachten.  

Het land steekt 2,4 miljard euro in dit project en hoopt daarbij op steun van andere EU-landen. Ook werkt Polen sinds een jaar samen met de drie Baltische staten aan een gezamenlijke verdedigingslinie langs hun grenzen met Rusland en Belarus.

Volgens premier Tusk zal de Poolse termijn gebruikt wordt om ook de rest van de EU mee te krijgen in dit niveau van paraatheid. Niet alleen om te overleven, maar ook om zelf in staat te zijn om een 'politiek offensief' uit te voeren, hoopt Tusk. 

"De tijd is aangebroken dat Europa volledig ontwaakt", zei de Poolse leider in aanloop naar het voorzitterschap. "We zijn zeer vastbesloten om Europa op veel punten Pools te laten denken."

Verkiezingen in eigen land

Aan ambities geen gebrek, maar er is wel een interne aangelegenheid die roet in het eten kan gooien. In mei zijn de Poolse presidentsverkiezingen en Polen is nog altijd een verdeeld land. De huidige president Andrzej Duda is lid van de nationalistisch-conservatieve oppositiepartij PiS, die acht jaar aan de macht was, maar in 2023 nipt de verkiezingen verloor van een pro-Europese coalitie onder leiding van Tusk. 

Die vorige PiS-regering was samen met de Hongaarse premier Orbán een grote stoorzender in de Europese besluitvorming. PiS, dat nu dus in de oppositie zit, is nog altijd populair op het Poolse platteland en won in april de lokale verkiezingen. Mocht PiS ook de presidentsverkiezingen winnen met hun kandidaat Karol Nawrocki, dan kan hij Poolse voorstellen blokkeren en zo Tusks ambitieuze agenda frustreren.

Wat in het voordeel van Polen spreekt, is de ruime Europese ervaring van premier Tusk. Hij was van 2014 tot 2019 voorzitter van de Europese Raad, waarin alle EU-regeringsleiders samenkomen. Tusk was vervolgens ook tweeënhalf jaar lang voorzitter van de Europese Volkspartij (EVP), de grootste fractie in het Europees Parlement. Hij kent dus als geen ander de weg in Brussel. 

Tusk wil daar de komende zes maanden een blok vormen met EU-zwaargewichten Frankrijk en Duitsland. Samen zullen zij moeten opboksen tegen Donald Trump, die over drie weken wordt beëdigd als president van de VS. De EU is bang dat Trump een handelsoorlog met de EU begint en Oekraïne zal dwingen tot een ongunstig vredesakkoord waarbij het grondgebied moet opgeven. 

Volgens de Poolse premier moet Oekraïne hoe dan ook een plek aan de onderhandelingstafel krijgen, zei hij vorige maand. "Onze delegatie zal de verantwoordelijkheid nemen voor het vormgeven van de politieke kalender en het mogelijk opzetten van onderhandelingen. Die zouden deze winter kunnen beginnen."