Meer ratten door warmer weer: 'We zien ze vaker, ook overdag'

Amsterdam is onderdeel van het onderzoek, dat werd gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Science Advances.

"We zien hier vaker ratten", zegt Saskia Kloostra. Zij woont sinds 3,5 jaar in een nieuwbouwwijk op het Cruquiuseiland in Amsterdam-Oost. Amsterdammer is ze sinds 2008. "Ik ben dus bekend met het probleem van ratten in de stad, maar dit heb ik nog niet eerder meegemaakt. We hebben echt last van een plaag."

Ze noemt het 'schering en inslag': de ratten laten zich vooral zien als het donker wordt, maar ook overdag lopen de knaagdieren over straat. Het Cruquiuseiland heeft geen ondergrondse containers, maar afvalbakken op straat. "Ze rennen daar in en uit alsof het een speelplaats is. Dat ze dichterbij komen, heeft effect op de leefbaarheid in de wijk."

Ratten houden van afval, weet Jan Buijs. Hij is onderzoeker bij GGD Amsterdam en houdt zich bezig met rattenbestrijding. Etensresten zijn de voedselbron voor ratten. Dat de containers op het Cruquiuseiland óp de grond staan, en niet ín de grond, maakt dat ze makkelijk bij de voor hen heilige graal kunnen.

Temperatuur, groen en mensen

GGD Amsterdam houdt het aantal meldingen van rattenoverlast bij en deelde die met onderzoekers. Zij verzamelden ook gegevens uit andere grote steden, zoals Tokio en New York, om na te gaan of temperatuurstijging, minder groen en een grotere bevolking effect hebben op het aantal ratten in een stad. 

Uit het onderzoek, gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Science Advances, blijkt dat een relatief hoge temperatuurstijging effect heeft op het aantal rattenmeldingen. Dat effect is sterker dan het effect het van minder groen en een grotere bevolking. 

"Waar dit onderzoek niet naar keek", zegt Buijs, "is naar de link met afval. Het zou kunnen dat als je zorgt dat er geen afval op straat ligt, het aantal rattenmeldingen afneemt ondanks dat het wél warmer wordt."  

Aantal ratten

Hoe veel ratten er in Amsterdam leven, weet de GGD niet. Ratten worden niet geteld. Een schatting durft Buijs ook niet te maken. "Maar we weten dat het aantal rattenmeldingen samenhangt met het aantal ratten. Over 2010 tot 2021 zien we dat het aantal rattenmeldingen toenam, waardoor we weten dat de rattenpopulatie ook is toegenomen." Hetzelfde geldt voor 2021 tot nu.

Ratten hebben het in de winter koud en leven vooral buiten. Als het warmer is, is de kans groter dat ze 's winters overleven. Daarnaast zorgt een hogere temperatuur ervoor dat de knaagdieren meer energie hebben voor voortplanting. Ze zijn minder energie kwijt aan overleven in de kou.

Afvalprobleem

Op het Cruquiuseiland zit er groen naast de afvalcontainers. "Dat gebruiken ze om holen te graven en het is een plek om te nestelen", zegt bewoner Saskia. "Maar nu het 's nachts koud is, zoeken ze een warmtebron. Ze knagen aan de bekabeling van de parkeergarage om binnen te komen." Daardoor was de deur van de parkeergarage eerder buiten werking. Sinds 1 januari 2023 mogen particulieren geen rattengif meer kopen. De bewoners hebben als oplossing antiknaagstrips geplakt. Saskia benadrukt: de ratten komen niet binnen.

Saskia en haar buren namen meermaals contact op met de gemeente Amsterdam om het rattenprobleem aan te pakken. Er staan rattenvangdozen, maar de grond op het eiland is nog niet klaar voor ondergrondse containers: daar lopen kabels

De gemeente probeert de ratten van het eiland te krijgen, maar dat werkt beperkt. "De enige oplossing voor de rattenoverlast is ervoor zorgen dat de situatie met en rondom de vuilcontainers verbetert. We voeren overleg om tot een oplossing te komen", aldus de gemeente.

Feiten over ratten in Nederland

Bioloog Aron Kuiper, werkzaam voor Kennis- en Adviescentrum Dierplagen, legt uit over ratten in Nederland:

• De bruine rat leeft in heel Nederland. In het zuiden van het land leeft ook de zwarte rat. De kleur van het dier zegt niets over het soort rat. De bruine of zwarte rat kan ook grijs zijn. "Door de kleur kun je ze niet uit elkaar halen", zegt Kuiper.
   
• In tegenstelling tot muizen moeten ratten drinken. Daarom vindt de bruine rat water interessant en is hij daar veel te vinden. Ze zijn dan ook nog weleens te vinden in nieuwbouwwijken op plekken waar regenwater wordt opgeslagen.
   
• Kuiper noemt ratten cultuurvolgers: "Overal waar de mens is, zijn ratten. Ze leven alleen niet op de zuidpool." Ratten vinden het al snel goed – ze hebben geen voorkeur voor specifieke voeding. Dat maakt dat ze overal kunnen leven. Ratten leven ook op het platteland, maar in de stad vinden ze meer verstopplekken en voedsel. "Voedsel is de belangrijkste reden om op een bepaalde plek te leven."
   
• Volgens Kuiper laat de rat zich dus overal zien. "Als een nieuwbouwwijk is gebouwd, duurt het niet lang tot de rat opduikt. Al ligt er alleen vogelvoer in de tuin van de nieuwe woningen, dan komen ze daarop af en genieten ze ervan." Het is volgens hem onduidelijk hoe lang ratten op één plek blijven.
   
• Vrouwelijke bruine ratten zijn na drie maanden vruchtbaar. Na paring worden de jonkies na drie weken geboren, en na drie maanden kunnen ook die weer babyratten krijgen. 'Met een beetje pech' krijgt de vrouwtjesrat per bevalling tien ratten. Een bruine rat leeft ongeveer een jaar tot anderhalf jaar en sommige vrouwtjes zijn vrijwel hun hele leven zwanger. Daardoor kan het aantal ratten snel toenemen.