Johnson doet laatste brexitplan uit de doeken: 'Alternatief is no deal'

Tijdens zijn speech zei Johnson dat zijn plannen ervoor zorgen dat bedrijven en boeren aan beide kanten van de grens tussen Ierland en Noord-Ierland zaken kunnen doen zoals ze gewend zijn en dat er onder geen beding grenscontroles komen. De geplaagde premier begon overigens met een aantal vinnige grappen aan het adres van zijn politieke tegenstanders en het parlement (zie kader onderaan).

Johnson hield het in zijn speech bij de grote lijnen, maar die komen overeen met de berichtgeving van The Telegraph. Die krant had de details van het voorstel al in handen. Johnson wil de eerder uitonderhandelde backstop inruilen voor een complexe oplossing die in feite twee grenzen opwerpt om Noord-Ierland heen, hoewel hij dus ontkent dat er grenscontroles op of in de buurt van de grens komen.

Backstop

Voor Johnson en een deel van de Conservatieven is de backstop, de verzekeringspolis om de grens tussen Ierland en Noord-Ierland te allen tijde open te houden na de brexit, namelijk onaanvaardbaar. Die schrijft voor dat het hele VK in een douane-unie blijft met de EU en Noord-Ierland veel Europese productregels blijft hanteren, zolang er geen andere oplossing is gevonden om de grens op het Ierse eiland open te houden.

Volgens Johnson riskeert het VK daarmee voor onbepaalde tijd aan de EU vastgeplakt te blijven zitten, waardoor de brexit geen echte brexit is. Maar het alternatief van Johnson lijkt op voorhand al kansloos.

Belangrijk om te onthouden is dat de voorgestelde plannen pas in 2021 in werking zullen treden (als er al een akkoord over gesloten zou worden), na een overgangsperiode van zo'n twee jaar. In die periode blijft eigenlijk alles zoals het is.

Uit de douane-unie, maar deels in de gemeenschappelijke markt

Johnson wil dat Noord-Ierland, als er in 2021 geen andere oplossing is bedacht voor het behoud van een open grens, samen met het VK uit de douane-unie stapt met de EU. Maar tegelijkertijd zou Noord-Ierland wel een groot deel van de regels van de gemeenschappelijke markt van de EU blijven volgen.

Het idee is dat als in Noord-Ierland en Ierland dezelfde regels gelden voor producten, die spullen zonder problemen (lees: zonder grenscontroles) verhandeld kunnen worden.

Maar daar is het eerste probleem al: daarvoor zou de EU dus moeten accepteren dat een land dat niet in de douane-unie zit, wel zonder grenscontroles kan handelen met de EU. Dat lijkt geen haalbare kaart.

En dus zullen er, op een of andere manier, toch grenscontroles moeten komen tussen Ierland en Noord-Ierland, en dat is nu precies wat de backstop moest voorkomen. Johnson herhaalde in zijn speech dat er in ieder geval in Noord-Ierland niet zulke checks zullen komen, het blijft volstrekt onduidelijk hoe dit met elkaar te verenigen is.

Grens in de Ierse zee

Volgende probleem: als voor Noord-Ierland en de rest van het VK andere markt- en productregels gaan gelden, moet er dus tussen die twee delen van het land ook gecontroleerd worden. In feite komt er dan dus nóg een grens in de Ierse zee.

Als laatste stelt Johnson voor om een einddatum aan zijn versie van de backstop te plakken. De speciale regeling moet uiterlijk lopen tot 2025. Tegen die tijd zou het Noord-Ierse parlement mogen beslissen of het aan de Europese markt vastgeplakt wil blijven qua regelgeving of zich weer wil verbinden aan de Britse regels.

Tijdslimiet is no-go

En op voorhand lijkt ook dat weer een onoverkomelijk probleem. Want al zou de EU met de andere maatregelen akkoord gaan en accepteren dat er geen grenscontroles nodig zijn in de plannen van Johnson, dan betekent een tijdslimiet alsnog dat een open grens in de toekomst niet gegarandeerd is. En dat is dus juist waarom de backstop ooit verzonnen is.

Eerder lobbyde het VK al voor een einddatum op de backstop, maar daarvan heeft de EU keer op keer gezegd dat het onbespreekbaar is.

Britse media melden dat de voorstellen van Johnson later vandaag in juridische taal worden verstuurd naar de andere EU-landen. Er staat een Europese top gepland voor 17 en 18 oktober, waar er een deal gesloten moet worden. Lukt dat niet, dan dreigt een harde brexit op 31 oktober.

Geen nieuw uitstel

Hoewel er een wet is aangenomen die Johnson verplicht om opnieuw om uitstel te vragen als er op 19 oktober nog steeds geen deal is gesloten met de EU, houdt de premier bij hoog en bij laag vol dat hij niet opnieuw om uitstel gaat vragen. Ook vandaag herhaalde hij met klem: "We vertrekken uit de EU op 31 oktober, wat er ook gebeurt."

De makkelijkste manier om die belofte waar te maken is een deal sluiten die voor beide partijen acceptabel is, maar tot nu toe lijkt dat dus niet erg waarschijnlijk.

De belangrijkste strateeg van Johnson, Dominic Cummings, heeft volgens The Telegraph binnenskamers al gezegd dat het VK bereid is om van de onderhandelingstafel weg te lopen als de deal die nu wordt aangeboden wordt afgeslagen.

Johnson voegde daar aan toe dat als er geen deal wordt gesloten het alternatief een brexit zonder deal is. "Dat is een uitkomst waar we klaar voor zijn", zei hij tot het genoegen van zijn partijleden die de woorden met luid applaus onthaalden.

Johnson neemt zijn tegenstanders op de hak

"We hebben veel redenen om vertrouwen te hebben in ons land", zei Johnson nadat hij een reeks economische prestaties van zijn land had opgenoemd. "Maar ik voel mij soms meer als een atleet van wereldklasse met een steentje in de schoen." Een eerste verwijzing naar het parlement dat naar zijn smaak de weg vooruit blokkeert. Het werd bonter.

"Als het parlement een laptop was, vrees ik dat het scherm het pizza-wieltje van verdoemenis zou tonen", doelend op de traagheid van de volksvertegenwoordigers. "Als het parlement een school was zou de inspectie hem sluiten", vervolgde Johnson.

Maar zijn meest expliciete tik deelde hij uit aan parlementsvoorzitter John Bercow: "Als het parlement een realityshow was, zouden we met zijn allen uit de jungle gestemd zijn inmiddels. Maar dan hadden we in ieder geval de troost gehad van het zien van de voorzitter van het Lagerhuis die gedwongen wordt om een testikel van een kangoeroe op te eten", aldus Johnson tot hilariteit van zijn partijgenoten.