Ja, Iran is een dictatuur, maar tóch zijn de verkiezingen vandaag belangrijk
Vandaag mogen Iraniërs naar de stembus. Op het eerste oog stelt het natuurlijk maar weinig voor, verkiezingen in Iran. Een land waar het parlement amper een rol speelt. Maar toch staat er best wat op het spel. Vijf vragen aan Midden-Oostencorrespondent Olaf Koens.
1. Waarom zijn deze parlementsverkiezingen belangrijk?
Ook in dictaturen zijn verkiezingen een belangrijke graadmeter. En zeker in Iran, waar het de afgelopen maanden erg onrustig is geweest. Er broeit onvrede. Door de Amerikaanse sancties gaat het slecht met de economie. Eind vorig jaar zagen we grote protesten tegen het regime, die werden op hardhandig de kop ingedrukt.
Begin dit jaar werd de populaire Iraanse generaal Soleimani door de Amerikanen om het leven gebracht. De woede en de roep om wraak waren enorm. In de nasleep schoot Iran per ongeluk een passagiersvliegtuig uit de lucht. Ook toen waren er protesten.
Tel het maar bij elkaar op, onvrede, de dreiging van oorlog, een economische crisis. Dat maakt het spannend.
2. Wat is de verwachting?
Je zou misschien denken dat door die onvrede het regime zich zorgen maakt, en dat de hardliners in Iran wel eens harde klappen zouden kunnen krijgen. Het tegenovergestelde is waar.
Het begint er al mee dat bijna de helft van de mensen die zich voor deze parlementsverkiezingen kandidaat stelden, niet door de selectie zijn gekomen. Er is een speciale raad die kandidaten deelname aan de verkiezingen kan ontzeggen. Veel gematigde of wat meer liberale politici zijn daar al tegengehouden.
Door de dood van Soleimani en de aanhoudende Amerikaanse sancties zijn de gematigde of minder-conservatieve politici niet zo populair meer. Ze wijzen naar de huidige regering van Rouhani. Hij wordt gezien als gematigd, en hij weet de huidige crisis niet te boven te komen. Niet politiek gezien, en vooral ook niet op economisch gebied.
Het is niet onlogisch, het hardvochtige sanctiebeleid uit de Verenigde Staten is brandstof voor conservatieve politici in Iran, je kunt zeggen dat ze elkaar versterken.
Vandaag is het stemdag
58 miljoen stemgerechtigden mogen vandaag in Iran een nieuw parlement kiezen. Velen boycotten de stembusgang omdat deelname van duizenden kandidaten onmogelijk is gemaakt door de heersende macht.
Het Iraanse regime heeft opgeroepen tot 'een maximale opkomst'. De belangstelling voor de stembusgang is volgens waarnemers zelden zo laag geweest.
De heersende sjiitische geestelijkheid heeft nog meer kandidaten dan gebruikelijk afgewezen. De ruim 7000 kandidaten die naar 290 zetels in het parlement dingen, vormen minder dan de helft van de mensen die zich als kandidaat hadden willen inschrijven.
3. Wat merken de Iraniërs eigenlijk van de Amerikaanse sancties?
Daar gaat het land echt onder gebukt. En dan vooral de mensen die er wonen. De afgelopen jaren is de waarde van de lokale munt ingestort. Mensen zagen hun spaargeld verdwijnen, konden ineens de rekeningen niet meer betalen. De inflatie zorgt er voor dat zelfs dingen die in Iran altijd heel goedkoop waren, zoals benzine, ineens duurder worden.
Het stijgen van de benzineprijs was de katalysator voor de protesten eind vorig jaar. In allerlei steden in Iran gingen mensen de straat op. Volgens mensenrechtenorganisaties kwamen bij het neerslaan van die protesten zo'n 1500 mensen om het leven.
Dat heeft overal in de samenleving gevolgen. Bouwmaterialen zijn duur geworden, en dus ontstaat er woningnood. Er is een tekort aan medicijnen, vooral medicijnen die uit het buitenland geïmporteerd worden. Vaak worden die gesmokkeld, en voor een hoop mensen is dat niet meer te betalen. Het doel van de Westerse sancties is het afknijpen van het regime. Maar de bevolking betaalt er uiteindelijk de prijs voor.
4. Is de maat niet een keer vol?
Je zou natuurlijk denken van wel. Alleen het feit al dat zo veel mensen de straat op durven te gaan in Iran is bijzonder, ondanks alle risico's. Eind vorig jaar, maar ook recentelijk na het neerhalen van het passagiersvliegtuig, zie je dat de onvrede groeit. Er ontstaan scheurtjes in het beeld dat Iran naar buiten wil brengen.
Ik was zelf erg onder de indruk van een recente video van een universiteit in Teheran. Op de grond buiten bij een campus zijn twee grote Amerikaanse en Israëlische vlaggen geschilderd. Het idee is dat studenten daar overheen lopen, alsof je je voeten afveegt aan Amerika en Israël. Maar wat je duidelijk zag is dat bijna iedereen er omheen liep, heel netjes. Verzet zit 'm in kleine dingen. Dat is bijzonder dapper, en je ziet dat het in ieder geval op universiteiten breed gedragen is.
Video: hoe studenten hun voeten níet afvegen aan de Amerikaanse vlag.
5. Gaat er iets veranderen?
Met deze verkiezingen denk ik van niet. Het Iraanse regime is al veertig jaar aan de macht. De ayatollahs hebben een lange adem. Ze kunnen heel goed omgaan met sancties, met druk uit het buitenland, zelfs met de permanente dreiging van oorlog.
Ook met protesten in eigen land is het regime meer dan geoefend. Het heeft een enorm politieapparaat dat meedogenloos blijft onderdrukken. De veiligheidsdiensten hebben een carte blanche om alles te doen wat nodig is om het regime overeind te houden. De controle is bijna volledig. Wanneer beelden van protesten of het neerslaan van protesten naar buiten komen wordt het internet afgesloten.
Het lijkt er bij deze verkiezingen op dat de conservatieven aan invloed zullen winnen. Wel is het zo dat de leiders van het regime oud zijn. Ayatollah Ali Khamenei is inmiddels al tachtig jaar, en er gaan geruchten dat het slecht zou gaan met zijn gezondheid.
Misschien moeten we deze verkiezingen ook een beetje in dat licht zien. Het is een poging om de teugels harder aan te trekken, de rangen te sluiten. Als er toch grote veranderingen op komst zijn, van de dood van de Ayatollah tot oorlog of protesten, dan zit de macht van het regime in beton gegoten.