Vaccinatiekloof vergroot risico op nieuwe virusvarianten: 'Heel frustrerend'

Aan het doen van beloftes door welvarende landen heeft het nooit gelegen. Maar het daadwerkelijk leveren van vaccins aan armere landen waar een groot gebrek is, valt tot op de dag van vandaag vies tegen.

Van de bijna 612 miljoen extra vaccindoses die onder meer de VS, Frankrijk, Duitsland, het VK, Japan en Canada hebben beloofd te doneren aan armere landen via het internationale Covax-programma, zijn tot dusver 37 miljoen doses geleverd, blijkt uit de laatste cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie.

Mondjesmaat

Covax is opgezet om de bevolking van 92 landen met lage en middeninkomens te vaccineren. Het doel is om voor het einde van het jaar minstens 20 procent van hen in die landen te beschermen, met name de meest kwetsbaren en zorgverleners. Maar dat gebeurt slechts mondjesmaat.

En dat is voor niemand goed. "Als we niet snel meer inenten, blijft het coronavirus rondwaren in die gebieden", zegt microbioloog en hoogleraar Paul Savelkoul van het Maastricht Universitair Medisch Centrum. "Daardoor blijven er continu nieuwe varianten ontstaan." 

Varianten die de rest van de wereld bereiken, zoals we nu zien met de deltavariant (voorheen de Indiase variant) en eerder de bètavariant (Zuid-Afrikaanse) en gammavariant (Braziliaanse). Savelkoul: "Hoe meer virus, hoe meer van dit soort mutaties er kunnen ontstaan."

Bekijk ook: Traag vaccineren elders kan ook in het Westen probleem worden

'Wij staan klaar'

Bij het Covax-programma staan ze ongeduldig in de startblokken om zoveel mogelijk mensen te vaccineren, zegt Sabine de Jong, coördinator internationale programma's bij de Nederlandse tak van Unicef, die vaccins voor Covax inkoopt en verspreidt. "Wij staan klaar. Het is nu gewoon wachten tot de vaccins komen. Dat is heel frustrerend en vooral zorgelijk omdat we steeds meer uitbraken zien in Afrika en Zuidoost-Azië, waar het uit de hand loopt."

Dat de vaccins tot op heden grotendeels uitblijven, komt volgens haar ook doordat de productie van fabrikanten nog achterblijft bij de enorme behoefte. "Die productiecapaciteit moet omhoog zodat voorraden groter worden. Maar tegelijkertijd moeten meer welvarende landen hun extra ingekochte doses en afgesproken donaties nu echt gaan leveren. Zeker nu een boel landen heel ver zijn met het inenten van hun eigen volwassen bevolking."

Vaccins omzeild?

Als de vaccinverdeling de komende maanden zo ongelijk blijft als nu, levert dat ook risico's op voor de huidige generatie, goed werkende vaccins. "Die moeten in het slechtste geval geüpdatet worden", zegt Savelkoul. "Bijvoorbeeld wanneer een selectie varianten ontstaat die vaccins kunnen omzeilen. Hoewel nieuwe mRNA-vaccins zoals die van Moderna en Pfizer vrij snel aangepast kunnen worden, zullen de productie en vaccinatiecampagne dan weer helemaal opnieuw opgezet moeten worden." 

Of dat ook echt gaat gebeuren, is volgens de microbioloog op dit moment moeilijk te voorspellen. "We zitten in een mondiale wereld. Maar kijk alleen al hoe snel de deltavariant is opgekomen en door zijn besmettelijkheid ook andere varianten heeft verdrongen."

Geen kopie 

Savelkoul raadt regeringen in armere landen aan om vooral verstandig om te gaan met wel beschikbare vaccins. "Daar moet je goed over nadenken. Richt je vooral op de steden waar de interactie tussen mensen het hoogst is. Je moet geen kopie maken van de Westerse aanpak."

Ondertussen verwacht Covax nog steeds om aan het einde van dit jaar 1,8 miljard vaccindoses te hebben voor 92 van de armste landen. De Jong: "We hebben nog een paar maanden te gaan natuurlijk, maar als je kijkt naar hoe weinig mensen in bijvoorbeeld Afrikaanse landen zijn ingeënt, kun je eigenlijk niet wachten."