Afgrijzen over oorlogsmisdaden Boetsja, kunnen de daders worden berecht?

Op dit moment is het belangrijkste om zo snel mogelijk bewijs veilig te stellen, zegt Geert-jan Knoops, advocaat voor het Internationaal Strafhof in Den Haag. "Nu zijn de ooggetuige verklaringen nog vers, dus die moet je optekenen. Satelliet- en fotomateriaal moet worden veiliggesteld, denk aan drones die gevlogen hebben. Je moet zorgen dat je bewijs hebt en dat dit authentiek is, dus niet gemanipuleerd."

Snel onderzoek doen

Maar dat bewijs veiligstellen is makkelijker gezegd dan gedaan midden in een oorlog. Volgens Knoops moeten onderzoekers van het Internationaal Strafhof toch zo snel mogelijk naar Boetsja afreizen om onderzoek te doen. Daarnaast is het belangrijk dat burgerinitiatieven en internationale organisaties materiaal overdragen dat kan bijdragen aan de bewijslast.

Als de hoofdaanklager voldoende bewijs denkt te hebben, kan hij een internationaal arrestatiebevel aanvragen. Als de rechter dat toekent, dan kan je de betrokkenen isoleren. "Ze kunnen dan niet meer reizen naar de landen die het internationaal strafhof erkennen. Zo isoleer je ze en dat kan strategisch zijn, en je geeft een belangrijk signaal af. Als ze zich dan wel vertonen op dat grondgebied, dan kan je ze aanhouden."

Verkrachtingen en executies

Nu het stadje Boetsja weer in Oekraïense handen is, wordt duidelijk hoe de Russische troepen hier waarschijnlijk hebben huisgehouden. Overal op straat liggen lijken. De burgemeester stelt dat er in ieder geval 280 lijken in massagraven liggen. Wat is hier in hemelsnaam gebeurd?

Mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch (HRW) deed al eerder onderzoek in onder meer Boetsja. Een getuige vertelde dat soldaten daar vijf man dwongen om te knielen aan de rand van een weg. T-shirts werden over hun hoofd getrokken, waarna een man achter in zijn hoofd werd geschoten. "Hij viel en de vrouw die erbij was, begon te gillen", vertelde de getuige.

Executies en verkrachtingen

Medewerkers van HRW spraken ter plaatse of telefonische met tien slachtoffers en getuigen uit de regio Kiev, Tsjernihiv en Charkov. De verhalen zijn huiveringwekkend: een vrouw en een 14-jarig meisje werden neergeschoten nadat ze waren uitgerookt in een schuilkelder, vertelt een getuige. Een vrouw vertelt meermaals verkracht te zijn en te zijn bewerkt met een mes door een Russische soldaat.

"De zaken die wij hebben gedocumenteerd, gaan over opzettelijke wreedheid en geweld tegen Oekraïense burgers", zegt HRW-woordvoerder Hugh Williamson. "Verkrachting, moord en ander geweld tegen mensen die onder Russisch gezag leven, moeten worden onderzocht als oorlogsmisdaden."

Ingewikkeld onderzoek 

Maar zo'n onderzoek is volgens Geert-Jan Knoops erg complex en omvangrijk. Alleen betrouwbare getuigenverklaringen zijn niet genoeg. "Met welke kogels zijn de burgers gedood, is er bewijs dat ondersteunt van wie die kogels kwamen, wie wist er vanaf?"

Want het maakt een verschil of hogere militairen en politici weet hadden van de oorlogsmisdaden of niet: kortom, wie was er verantwoordelijk? "Waren dit militairen die onder een militaire structuur vallen? Als dat niet zo is, omdat het bijvoorbeeld een groep is die op eigen houtje opereert dan is het geen oorlogsmisdaad."

Duurt jaren

Volgens Knoops moeten eerst alle andere scenario's worden uitgesloten om een zaak te presenteren die stevig genoeg is. Maar dan nog kan het jaren duren voor de verantwoordelijken voor de rechtbank verschijnen. En zelfs als het bewijs rond is, is het onwaarschijnlijk dat zij fysiek voor het Internationaal Strafhof in Den haag verschijnen. 

"Voor je met sluitend bewijs een zaak rond hebt ben je 5 tot 10 jaar verder. De verdachte moet voor een rechter komen en dat duurt ook lang: ze zullen niet altijd vrijwillig meewerken."