Deze groepering wilde Berlijn bestormen: 'Vertrouwen in overheid kwijt'

Vanmorgen zijn in Duitsland 25 mensen gearresteerd die plannen zouden hebben voor een gewelddadige staatsgreep. Een groep van in totaal 52 verdachten zou al zeker ruim een jaar voorbereidingen treffen voor een aanval op het parlementsgebouw in Berlijn.

Het zou onder meer gaan om de zogeheten 'Reichsbürger', een beweging die in de jaren tachtig ontstond en sindsdien de legitimiteit van de moderne Duitse staat ontkent. De groep is de laatste jaren gegroeid en bestaat naar schatting uit ruim 20.000 aanhangers die vinden dat niet de Bondsrepubliek, maar het Duitse Rijk zoals dat tussen 1871 en 1945 bestond, moet worden erkend.

Eigen scholen

Vanuit die overtuiging vinden de Reichsbürger dat Duitse wetten niet voor hen gelden. Velen van hen willen geen belastingen en boetes betalen, en accepteren de Duitse politie en andere overheidsinstellingen niet. Tijdens de coronacrisis probeerde de beweging ook onderwijsinstellingen voor kinderen op te richten.

"Deze groep heeft overlap met corona-activisten en met extreemrechts", zegt Jelle van Buuren, onderzoeker aan de Universiteit Leiden en gepromoveerd op complottheorieën. "Ze geloven dat er in het verleden iets is misgegaan met de machtsoverdracht in de Duitse republiek. Ze hebben bijvoorbeeld hun eigen paspoorten, en vinden dat de politie of overheid nooit iemands huis mag binnenkomen. Ze stellen zichzelf boven de wet."

Meer geweld

En dat gebeurt lang niet altijd zonder geweld. In 2021 werden ruim duizend extremistische misdaden toegeschreven aan de Reichsbürger en de verwante 'Selbstverwalter'-beweging. Een jaar daarvoor waren dat er bijna 600. Van Buuren: "Het lijkt erop dat het potentiële geweld dat deze groep bereid is te gebruiken, is toegenomen."

In Nederland heb je ook 'soevereine' burgers die de strijd aangaan met de overheid, al stelt dat volgens hem weinig voor in vergelijking met Duitsland. "Maar het past in een trend: die van het verloren vertrouwen in de overheid."

'Andere dreiging in Nederland' 

"De dreiging van traditionele rechtsextremistische groepen is anders in Nederland dan in Duitsland", schrijft Pieter-Jaap Aalbersberg, de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV), op Twitter naar aanleiding van de aanhoudingen in Duitsland. "Hier zijn groepen klein en weinig georganiseerd. Er zijn op dit moment geen aanwijzingen dat er aanslagen worden gepland."

Wel is rechtsextremisme in Nederland net als in Duitsland soms vermengd met complotdenkers en anti-overheidssentimenten. "Het is een diverse groep: een lappendeken van denkbeelden gaat samen met persoonlijke grieven en mentale problemen."

De verdachten die vandaag zijn opgepakt hadden volgens de Duitse justitie een vergevorderd plan om 'militaire middelen en geweld' te gebruiken tegen 'vertegenwoordigers' van de staat. "Hieronder valt ook het plegen van moorden", zegt een woordvoerder van justitie tegen de Duitse krant Frankfurter Allgemeine Zeitung. Minister Marco Buschmann van Justitie spreekt van een 'antiterreuroperatie'.

Deepstate

Volgens een andere Duitse krant, Die Welt, vormden de mensen die zijn opgepakt een 'opeenstapeling van samenzweringsmythen'. Daaronder is ook de uit Amerika overgewaaide complottheorie QAnon, waarbij aanhangers geloven dat een onzichtbare en invloedrijke elite (de 'deepstate') eigenlijk de macht in handen heeft, kinderen ontvoert en pedofiele rituelen uitoefent.

Onder de verdachten zijn volgens het Duitse Openbaar Ministerie ook voormalige soldaten van de Bundeswehr, de Duitse krijgsmacht. Die zouden in oktober van dit jaar Bundeswehr-kazernes in Hessen, Beieren en Baden-Württemberg hebben geïnspecteerd 'voor de huisvesting van hun eigen troepen'.

'Weinig steun'

Hanco Jürgens, wetenschappelijk medewerker van het Duitsland Instituut Amsterdam, zegt dat een mogelijke Duitse staatsgreep weinig kans van slagen heeft. "Ruim 20.000 aanhangers vormen een enorm aantal, maar op 84 miljoen Duitsers valt het wel mee."

Volgens Jürgens is de Duitse democratie heel stabiel en zou zo'n coup weinig steun krijgen. "Het gaat om een rechtsextremistische, kleine subcultuur die bijvoorbeeld ook eigen bands en festivals heeft. Ze kennen elkaar van schietverenigingen en hebben goed onderling contact via onder meer Telegram."

Toch zegt hij zich wel degelijk zorgen te maken over aanslagen. "Het is nu bijna onmogelijk om met een keppeltje op veilig over straat te gaan in Berlijn. Dat moet heel serieus genomen worden."