Zorgen om 'oneerlijk' Amerikaans voorstel aan Oekraïne: 'Ze proberen grondstoffen te roven'

In het voorstel van Amerika staat dat Oekraïne de helft van alle winst over grondstoffen en infrastructuurprojecten in een fonds moet steken. Op die manier wil Washington de steun terugkrijgen die president Joe Biden de afgelopen drie jaar aan Oekraïne gaf.

Amerikaanse bedrijven zouden volgens het plan ook voorrang krijgen bij de uitvoering van nieuwe projecten. Als er bijvoorbeeld een nieuwe snelweg wordt aangelegd of een mijn wordt gebouwd, mogen Amerikaanse bedrijven als eerste intekenen op de plannen. Zo stroomt er nog meer geld richting de Verenigde Staten.

Bezoek aan het Witte Huis

Vorige maand zouden presidenten Trump en Zelensky al een zogeheten raamwerk-akkoord ondertekenen in Washington, waarin nog maar weinig details waren uitgewerkt. Het bezoek van de Oekraïense president liep uit op een partijtje bekvechten voor het oog van de wereld, en het akkoord werd toen niet ondertekend. Hieronder zie je beelden van die ontmoeting:

Nu hebben de Verenigde Staten een gedetailleerd en veel omvangrijker plan ingediend. "De Amerikanen proberen echt om de Oekraïense grondstoffen te roven", zegt Louise van Schaik, expert internationale betrekkingen van Instituut Clingendael. "Oekraïne verzet zich tegen de Amerikaanse plannen, maar zit ook wel in een enorm benarde en moeilijke positie."

Oekraïne lijkt in deze deal niets terug te krijgen voor het afstaan van de winst op grondstoffen en infrastructuurprojecten. President Zelensky wilde graag zien dat er veiligheidsgaranties zouden worden opgenomen in de grondstoffendeal, maar daar wordt met geen woord over gerept.

"Het afstaan van de winst uit grondstoffen is sowieso slecht nieuws voor Oekraïne", zegt ook Oost-Europadeskundige Kaspar Pucek van Instituut Clingendael. "Het idee van Zelensky was altijd om de Amerikanen door middel van zo'n deal te binden aan de verdediging van Oekraïne. Dat lijkt tot nu toe nog niet heel goed te lukken."

Maar als Oekraïne zich verzet tegen de plannen, dan bestaat de kans dat Amerika extra druk oplegt aan het land. "De wapenleveranties zijn eerder al voor korte tijd opgeschort", zegt Van Schaik. "Dat kan je zien als een vorm van chantage van de Amerikanen. Als Oekraïne niet akkoord gaat met de grondstoffendeal, bestaat het risico dat de steun opnieuw stil komt te staan."

Debt-trapping

"Het is eigenlijk een vorm van debt-trapping", legt Louise van Schaik uit. Het betekent dat een land vast komt te zitten in een schuld die het maar moeilijk kan afbetalen, waardoor de schuldeiser, in dit geval de Verenigde Staten, veel invloed heeft in het land. "De Amerikanen beschuldigen China hier al jarenlang van, en doen nu hetzelfde bij de Oekraïners."

Onder andere in Sri Lanka, Pakistan en Zambia hebben hier mee te maken. De overheden van die landen hebben dusdanig veel openstaande schulden bij China dat de lokale economieën extreem instabiel worden en er bijvoorbeeld weinig geld meer is voor sociale projecten.

"Het Witte Huis lijkt van Oekraïne een soort economisch wingewest te willen maken", zegt Kaspar Pucek. "En daarmee lijken ze ironisch genoeg een vergelijkbare houding ten opzichte van Oekraïne te hebben als Rusland. Ze zijn ook niet in de eerste plaats geïnteresseerd in de soevereiniteit en onafhankelijkheid van Oekraïne. Ze denken vooral aan hun eigen belang op de korte termijn."

EU-lidmaatschap

"Het gevaar is dat Oekraïne in een schuldencrisis belandt waar het niet meer uitkomt", vertelt Pucek. "En er bestaat een gevaar dat de regering van Trump veel meer gaat terugeisen dan Amerika daadwerkelijk aan Oekraïne heeft gegeven. De regering van Trump zegt steeds dat Amerika veel meer hulp heeft geleverd aan Oekraïne dan daadwerkelijk het geval is."

In Oekraïne leven ook zorgen over wat het Amerikaanse voorstel betekent voor een toekomstige toetreding tot de Europese Unie. Amerikaanse bedrijven zouden namelijk voorrang krijgen bij de uitvoering van veel infrastructurele projecten, waardoor Oekraïne voor de EU veel minder aantrekkelijk kan worden als handelspartner en investeringsplek.

Als Amerikaanse bedrijven projecten gaan leiden in Oekraïne, is het nog maar de vraag of ze zich gaan houden aan Europese richtlijnen voor bijvoorbeeld de bouw van mijnen. "EU-lidstaten moeten zich houden aan allerlei richtlijnen voor mijnbouw, zodat dat niet extreem schadelijk is voor het milieu", vertelt Van Schaik. 

"Je kan een mijn op extreem vieze manier bouwen, en je kan het op een wat minder vieze manier doen. En ook met iets meer inspraak van de bevolking. Het is ook belangrijk dat de opbrengsten transparant worden gedeeld met de lokale bevolking." Ook dat kan dus een obstakel vormen richting het lidmaatschap van de Europese Unie.

Tijdrekken

Hoe meer geld Oekraïne moet afstaan aan de Verenigde Staten, hoe langer het ook gaat duren om de economie van het land opnieuw op te bouwen, legt Pucek uit. "In 2022 is de Oekraïense economie nog met bijna 30 procent gekrompen. Sindsdien gaat het herstel relatief langzaam, en de kosten voor de wederopbouw zijn enorm hoog. Het gaat nog heel lang duren voordat bijvoorbeeld alle infrastructuur kan worden hersteld."

Oekraïne heeft nog niet officieel gereageerd op het Amerikaanse voorstel. De Oekraïense minister van Economische Ontwikkeling en Handel, Joelia Svyrydenko, zegt dat er eerst binnen de regering consensus moet komen. Pas als dat gebeurt, komt Kyiv met een officiële reactie.

"We steunen de samenwerking met de VS", zei president Zelensky eerder deze week. "We willen geen enkel signaal afgeven dat de Verenigde Staten ertoe kan aanzetten de hulp aan Oekraïne stop te zetten." Hij gaf wel toe dat de voorwaarden van de overeenkomst constant veranderen.

"Ik denk dat Oekraïne er belang bij heeft om deze deal zoveel mogelijk te rekken en op details terug te duwen", zegt van Schaik. "Ze kunnen in ieder geval niet meteen hard nee zeggen. Maar misschien moeten ze toch uiteindelijk nee zeggen, omdat deze deal gewoon te oneerlijk is."

"Kyiv lijkt vooral van plan om een deal te sluiten met zo min mogelijk concessies", zegt Pucek. "De Oekraïners hopen dat ze de Amerikanen op die manier betrokken kunnen houden."

Het plan ligt nu bij Oekraïne ter beoordeling, en kan de komende dagen nog veranderen.