NAVO-top trekt traditioneel veel nepnieuws aan: 'Geloof niet alles wat je leest'

De NAVO-top van volgende week dinsdag en woensdag is volgens hem niet alleen een 'snoepwinkel' voor cybercriminelen, spionnen, saboteurs en activisten, maar trekt traditioneel ook veel nepnieuws aan. Het doel? Zoveel mogelijk onrust zaaien en foutieve informatie verspreiden over de inhoud van de top.

Bommeldingen bij kinderdagverblijven

Zo saboteerde Rusland al NAVO-toppen met bommeldingen bij kinderdagverblijven, vervalste het NAVO-persberichten en hackte het reclameborden. Eerder waarschuwde ook de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) voor bewuste verspreiding van desinformatie onder burgers en media. 

Nationaal coördinator Pieter-Jaap Aalbersberg rekent daarbij op 'verstoring en ophef' in een poging het succes van de top te beïnvloeden, zei hij dit weekend tegen RTL Nieuws. "Zoals we ook bij de vorige toppen hebben gezien."

De dreiging tijdens deze NAVO-top is groter dan normaal, ziet Paul Ducheine. Hij weet als bijzonder hoogleraar cyberoorlogvoering aan de Universiteit van Amsterdam en de Defensie Academie alles over de manieren waarop staten en andere actoren elkaar digitaal ondermijnen. 

En welk effect desinformatie kan hebben. "Het kan leiden tot ongefundeerde afname van het vertrouwen in organisaties, de overheid of instituties", zegt Ducheine tegen RTL Nieuws. "Maar het kan ook fysieke gevolgen hebben, zoals een bankrun [een verschijnsel waarin veel bezorgde bankklanten in korte tijd hun geld opnemen, waarop die bank in de problemen komt -red.] of het ophitsen van tegengestelde protestbewegingen."

Wat is desinformatie eigenlijk?

• Desinformatie is het doelbewust verspreiden van misleidende informatie, vaak met kwade bedoelingen. Die wordt verspreid om meningen te beïnvloeden, bijvoorbeeld rond democratische processen zoals verkiezingen. Of om geld te verdienen of schade aan te brengen aan de samenleving of volksgezondheid.
   
• Desinformatie bestaat niet altijd uit onjuiste informatie. Vaak gaat het juist om een combinatie van feiten en verzonnen informatie, of een uit de context getrokken gebeurtenis. De achterliggende gedachte van desinformatie is wel altijd om mensen te misleiden of schade aan te brengen.
   
• De verspreiding van desinformatie is volgens veiligheidsdiensten een reële dreiging. Deze manifesteert zich vooral online. Er zijn daardoor ook steeds meer manieren om desinformatie en nepnieuws te verspreiden. En dat is steeds moeilijker te herkennen.

Bron: NCTV en de Rijksoverheid

Bij de NAVO-top van vorig jaar in de Amerikaanse hoofdstad Washington DC zagen veiligheidsexperts niet alleen een duidelijke piek in pogingen tot cyberaanvallen op deelnemers, maar ook desinformatiecampagnes die er duidelijk op waren gericht om de publieke perceptie van de top te beïnvloeden.

Een jaar daarvoor, op de NAVO-top in Litouwen, werden er naast valse persberichten van de NAVO ook een grote hoeveelheid nepaccounts op sociale media opgetuigd die discussies over de top aanzwengelden en beïnvloedden. Beide acties waren opgezet door 'aan Rusland gelieerde actoren', zo concludeerden analisten van Graphika, een Amerikaans bedrijf dat manipulatie van sociale netwerken analyseert.

Hun doel was om zoveel mogelijk verdeeldheid te zaaien onder de NAVO-leden, en hun steun voor Oekraïne te ondermijnen. Al hadden de acties 'een beperkte impact' volgens de onderzoekers, omdat ze het grote publiek uiteindelijk niet wisten te bereiken.

Vast patroon

Hoogleraar Ducheine ziet een vast patroon in het verspreiden van desinformatie door bijvoorbeeld Russische partijen. Een bericht wordt vaak verspreid via sociale media door 'bots' (accounts die niet door een persoon, maar door algoritmes worden bestuurd). Vervolgens moeten die berichten worden 'witgewassen' door echte accounts voor een versterkend effect. 

Dan kan door een zogenoemde 'useful idiot', oftewel iemand met een redelijk betrouwbaar imago die zo'n bericht verder verspreidt, zonder zich daarvan bewust te zijn. Maar het toppunt is toch vooral als reguliere, grote media er ook over gaan berichten.

Hoe de NAVO-top in Den Haag moet leiden tot een 'historische' afspraak over defensie-uitgaven, wordt uitgelegd in deze video:

"Het gevaar is dat mensen handelen naar wat ze voor waar houden", zegt Ducheine. "Ongeacht of de informatie juist is." Volgens hem is er een belangrijk medicijn tegen al dat nepnieuws: "Factchecking is essentieel. Maar ook weerbaarheid en bewustzijn dat je niet klakkeloos alles moet geloven wat je leest."

Dat factchecken wordt bij deze NAVO-top ook gedaan door Pointer, het onderzoeksprogramma van omroep KRO-NCRV. Zij gaan vanaf morgen claims over de NAVO-top en thema's die op de top worden besproken, toetsen en ontkrachten. Met journalisten van zeven Nederlandse en Belgische redacties werken ze samen om 'de feiten van de fictie te onderscheiden in de grote stroom berichten die er over de NAVO-top rond zal gaan'.

'Veel meer nepnieuws sinds 2014'

De NAVO zegt een 'aanzienlijke toename' van vijandige desinformatie te zien sinds de Russische inlijving van het Oekraïense schiereiland de Krim in 2014. Die loopt uiteen van geraffineerde en vijandige informatiecampagnes met als doel de feiten te manipuleren, tot het simpelweg verspreiden van zoveel mogelijk meningen en verhalen die het standpunt van een bepaalde partij tegenspreken. 

Het bondgenootschap wil zelf ook mensen helpen om desinformatie en nepnieuws vroegtijdig te herkennen. Via sociale media, de reguliere media, communicatiecampagnes en de eigen NAVO-website deelt de alliantie naar eigen zeggen 'accurate informatie' in een poging zo vijandige dreigingen in de kiem te smoren. Zo bestaat er sinds eind vorig jaar een speciale webpagina waarop het Russische desinformatie over de NAVO zelf zegt te weerleggen.

Kijkje achter de schermen bij voorbereidingen NAVO-top in Den Haag: