Gevolgen stikstof overal steeds zichtbaarder, ook in je tuin

De stikstofproblematiek is één van de hoofdpijndossiers voor het nieuwe kabinet. Vaak gaat het bij de zichtbare gevolgen om een combinatie van stikstof met klimaatverandering, zoals bijvoorbeeld veel regen, of juist droogte. Maar stikstof is dan geregeld wel een dominante factor.

Zichtbaarder dan soorten die het moeilijk hebben door het teveel aan stikstof, zijn vaak soorten die juist gaan woekeren. RTL Nieuws zette zes zichtbare gevolgen van stikstof op een rij:

1. Meer algenaanslag op tuin- en stoeptegels
2. Meer brandnetels
3. Meer braamstruiken 
4. Minder insecten en vlinders 
5. De blauwalg, waardoor zwemmen in open water geregeld niet meer kan 
6. Eikenbomen dreigen te verdwijnen 

Zo herken je de gevolgen van stikstof in jouw tuin:

De lijst met zes zichtbare gevolgen wordt onderschreven door de Wageningen Universiteit, SoortenNL, Floron, het Nederlands Instituut voor Ecologie en het Nationaal Dashboard Biodiversiteit, een initiatief van onder meer IUCN NL.

Nog meer soorten

Daarnaast zijn er nog andere soorten die gevolgen van stikstof ondervinden, al is dit dan niet de hoofdoorzaak. "Het gaat vaak om een stapeling van meerdere factoren", zegt interim-directeur Wim van der Putten van het Nederlands Instituut voor Ecologie.

De gevolgen van bijvoorbeeld klimaatverandering zijn dan groter. Of het gaat om 'invasieve uitheemse soorten', dat wil zeggen dieren of planten die hier van nature niet voorkomen. Ze zijn vaak door menselijk handelen in onze natuur terechtgekomen.

Omdat ze hier geen natuurlijke vijanden hebben, kunnen ze gaan woekeren, en vormen dan een bedreiging voor de biodiversiteit. Stikstof kan dat woekeren nog een stukje erger maken. 

Dit is bijvoorbeeld het geval met de Japanse duizendknoop en de reuzenberenklauw. De laatste is een sterke plant die binnen een jaar tot wel vijf meter hoogte kan groeien. Hij komt vooral voor langs wegen en spoorwegen, en verdringt inheemse plantensoorten. Ook de  eikenprocessierups is een voorbeeld. 

Wat is stikstof?

Stikstof (N2) is van zichzelf niet schadelijk, maar wel na chemische verbindingen in de lucht. Dan ontstaan stikstofoxiden en ammoniak. Stikstofoxiden (NOx) ontstaan na een verbinding tussen stikstof en zuurstof. Dit komt vooral in de lucht door uitlaatgassen van het verkeer en de uitstoot van industrie. Ammoniak (NH3) is een verbinding van stikstof en waterstof en komt vooral door dierlijke mest in de veeteelt. 

Eigen achtertuin

Het effect van stikstof is in heel Nederland te zien, als je weet waar je op moet letten, zegt  Baudewijn Odé van Floron: "Mensen kunnen het ook merken in hun tuin, bijvoorbeeld omdat ze vaker moeten maaien. Het is alsof je zelf extra mest hebt gestrooid. De stikstofdeken ligt over het hele land. En dichtbij veeteeltgebieden heb je nog een extra effect."

Geliefde tuinplanten als klimop of kamperfoelie doen het mede als gevolg van stikstof eveneens extra goed. Zonder geregeld snoeien kunnen ze de overhand nemen. Wieger Wamelink van de Wageningen Universiteit, en auteur van het recent verschenen boek 'Het Stikstofweb', adviseert mensen om zich heen te kijken als ze een wandeling maken of de hond uitlaten.

"Vroeger kon je tijdens hetzelfde ommetje meer soorten bloeiende planten ontdekken. Sommige bomen kunnen nu niet meer in steden groeien." Ook hij benadrukt dat het altijd gaat om een combinatie van factoren. "Maar stikstof is er daar zeker één van."

Overigens, over dat ommetje met de hond gesproken: "Ook je eigen hond levert een behoorlijke hoeveelheid stikstof, als je de hondenpoep niet opruimt."

Een derde van alle soorten

Op dit moment zijn er in Nederland nog ongeveer 45.000 dier- en plantensoorten, schimmels en andere organismen. Maar de angst bestaat dat als er te weinig tegen stikstof wordt gedaan, uiteindelijk vele dier- en plantensoorten zullen verdwijnen.

"Er is uitgerekend dat we dan ongeveer een derde van alle soorten gaan kwijtraken. Niet alleen planten, ook insecten en daarna vogels. Uiteindelijk krijg je dan een zeer vereenvoudigde natuur, met veel grasland, eksters en kraaien", zegt Wamelink. 

"Je kunt dan natuurlijk nog steeds denken: wat kan mij dat schelen. Maar het kan op termijn ook betekenen dat je alle fruitteelt kwijtraakt."

Weersextremen

Een teveel aan stikstof is er al lang in Nederland. "Daardoor is de natuur verzwakt en minder weerbaar tegen weersextremen", zegt Caspar Verwer van IUCN NL. Tegelijk is daardoor ook een verschil in beleving ontstaan tussen natuurbeschermers en het grote publiek, denken veel ecologen.

Voor mensen die er weinig van afweten, kan het lijken of het prima gaat met de natuur. Verwer: "De ecoloog zoekt naar (zeldzame) soorten, en wil weten hoe het daarmee gaat. Maar de gewone wandelaar kijkt anders, naar het landschap als geheel."

Veel insecten zijn voor hun voortplanting en voedsel afhankelijk van één of enkele plantensoorten, legt Verwer uit. "Dus als het met die ene plantensoort slecht gaat, gaat het ook slecht met de insecten die daar afhankelijk van zijn en daarna met de vogels die die insecten eten. Terwijl de natuur er voor de leek nog steeds groen uitziet, en misschien zelfs juist groener dan voorheen."

Alle ecologen die RTL Nieuws sprak maken zich grote zorgen over de staat van de natuur in Nederland. Wel verschillen ze soms van mening over mogelijke andere effecten van stikstof. 

Naaktslakken

Want ook de naaktslakkenplaag van afgelopen voorjaar en de Amerikaanse rivierkreeft zijn volgens sommige experts verbonden aan de stikstofproblematiek. De naaktslak profiteerde vooral van een warm en nat voorjaar. Maar de belangrijkste oorzaak van de plaag zit onder de grond, zeggen zij.

In de Nederlandse bodem verandert vanwege stikstof de samenstelling van wormen, bacteriën, schimmels en bodeminsecten. Een van de gevolgen is dat het aantal natuurlijke vijanden van plaagorganismen afneemt. Dat kan ertoe leiden dat er minder eitjes van de naaktslak worden opgegeten, waardoor die op veel plekken de overhand neemt. 

Maar om dit echt vast te stellen is meer onderzoek nodig, vinden andere experts.