Nederland in 2050: zorg nog duurder en minder grond voor landbouw
Of Nederland nu inzet op een open economie met veel handel of juist focust op onafhankelijkheid met eigen industrie in de komende jaren: er zal minder grond zijn voor landbouw en de zorg wordt duurder. Dat gebeurt ook als Nederland inzet op het halen van de klimaatdoelen of solidariteit tussen arm en rijk en jong en oud. Toch zullen er keuzes gemaakt moeten worden om de huidige welvaart vast te houden, waarschuwt het CPB.
Het Centraal Planbureau (CPB) onderzocht vier scenario's in het kader van de langetermijnverkenning. Die maakt de onafhankelijke overheidsinstantie - de belangrijkste adviseur van het kabinet op het gebied van economie en financiën - een keer in de zoveel tijd. De vorige stamt uit 2010.
Waar zijn we in 2050?
Het was dus wel weer tijd, zeker gezien de gebeurtenissen van de afgelopen jaren zoals de coronapandemie en de oorlog in Oekraïne. Deze zijn terug te zien in de scenario's die het CPB schetst om te onderzoeken waar Nederland in 2050 staat, over dik 25 jaar dus.
Er zit wel een grens aan wat de onderzoekers hebben doorgerekend. Het effect van toekomstige oorlogen en/ of pandemieën zijn niet meegenomen. Dan zouden de uitkomsten te ver uiteenlopen en dat past meer in een risicoanalyse, aldus het CPB.
De scenario's op een rij:
- Markt: vooral gericht op economische groei. Negatieve gevolgen: grotere ongelijkheid en meer vervuiling.
- Samen: gericht op solidariteit. Daarvoor moeten de belastingen omhoog en gaat de pensioenleeftijd sneller omhoog.
- Duurzaam: meer aandacht voor natuur en klimaat. Dat raakt de burger in de portemonnee en vrijheid om te doen en laten waar hij zin in heeft
- Autonoom: zo onafhankelijk mogelijk van de buitenwereld. Dat raakt de economie en sociale voorzieningen.
Aan de hand van de scenario's is vervolgens gekeken wat daarvan het effect is op vijf belangrijke maatschappelijke thema's: de economie, arbeidsmarkt, sociale zekerheid, zorg en ruimte & wonen. En de effecten lopen aardig uiteen.
Economie of klimaat
Stel dat Nederland zich vooral richt op economische groei, dan gaat dat ten koste van gelijkheid in de samenleving. Ook gaat het ten koste van natuur en milieu. Een goed draaiende economie zorgt ook voor een flinke groei van de bevolking, met bijbehorende extra druk op de woningmarkt.
Focus op onafhankelijkheid van andere landen (lees China en/ of Rusland) gaat gepaard met een lagere economische groei. Fabrieken naar Nederland halen om alles zelf te maken, maakt alles duurder. Minder handel met het buitenland scheelt (belasting-)inkomsten. En dat heeft weer gevolgen voor sociale voorzieningen, zoals uitkeringen en toeslagen.
Het een of het ander
Stel nu dat Nederland vooral de focus legt op het halen van de klimaatdoelen. In dat geval worden veel producten duurder, bijvoorbeeld door extra belastingen op vervuiling. En de overheid zal zich actief met de keuzes van bedrijven en burgers bemoeien. Denk bijvoorbeeld aan de vliegbelasting.
Het laatste scenario is er een waarbij solidariteit centraal staat. De overheid zorgt dan dat iedereen van de zorg gebruik kan maken en een dak boven zijn hoofd heeft. Dat heeft wel als gevolg dat bedrijven meer belasting over hun winst moeten betalen en rijken over hun spaargeld.
Meer geld naar zorg
Welke koers ook wordt ingeslagen, de zorg zal duurder worden. Nu geven we 9 procent van alles wat in Nederland wordt verdiend uit aan zorg. Dat zal in 2050 minimaal 13 procent zijn, blijkt uit de berekeningen van het CPB. En mogelijk zelfs 16 procent. De oorzaken: de vergrijzing en de technologische ontwikkeling. Doordat er steeds meer mogelijk is in de zorg, wordt er ook meer zorg gebruikt.
Een andere opmerkelijke trend die in alle scenario's geldt: er zal minder grond voor landbouw zijn. Die is namelijk nodig om woningen op te bouwen, welke kant het ook opgaat in Nederland in de komende 25 jaar. Van de huidige landbouwgrond verdwijnt minimaal 2 procent, tot maximaal 10 procent.
De uitkomsten van de verkenning zijn geen voorspellingen, benadrukt Pieter Hasekamp van het CPB. Het is vooral bedoeld om de politiek richting en ideeën te geven om uit te kiezen. Want dat is wél belangrijk, aldus Hasekamp.
Niet kiezen is duur
"Je moet keuzes maken, anders loop je het risico dat je abrupt moet bijsturen", zegt Hasekamp. Dat is niet gebeurd bij het mestprobleem, geeft het CPB als afschrikwekkend voorbeeld. Daar is tientallen jaren geprobeerd de kool (natuur en milieu) en geit (landbouw en veeteelt) te sparen, met de huidige crisis als gevolg.
Op langdurige trends zoals vergrijzing kun je wel anticiperen. Bij het maken van keuzes moet je wel voor lief nemen dat er ook nadelen aan zitten. Uitruilen, in CPB-jargon. Of zoals staatman Willem Drees ooit zei: "Niet alles kan, en zeker niet tegelijkertijd."
Schoof is er blij mee
Het document van 120 pagina's is zojuist aan premier Schoof aangeboden, die er enthousiast over schrijft op X. En ook als het kabinet er niets mee doet, is het niet voor niks geweest. "We hebben dit stuk natuurlijk niet alleen geschreven voor het huidige kabinet, maar voor de politiek en maatschappij in brede zin", zegt Hasekamp.