Berucht Roemer-rapport over uitbuiting arbeidsmigranten ligt te verstoffen

'Geen tweederangsburgers'. Zo luidde de titel van het rapport dat de commissie-Roemer in het najaar van 2020 uitbracht. De conclusies van de commissie waren stevig: er wordt in Nederland stelselmatig en bewust misbruik gemaakt van de kwetsbare positie van arbeidsmigranten, vaak afkomstig uit Polen, Roemenië en Bulgarije.

Het gaat om grove onderbetaling van loon en ellendige huisvesting (ondanks relatief hoge huren). Ook raken internationale arbeidskrachten vaak dakloos wanneer zij hun tijdelijke baan verliezen, terwijl ze dan per direct óók geen medische zorg meer krijgen. In sommige situaties is zelfs sprake van mensenhandel, waarbij mensen worden uitgebuit door werkgevers of uitzendbureaus.

Bar weinig gedaan

Maar nu, vijf jaar later, is de pijnlijke conclusie dat er bar weinig is veranderd aan de positie van de arbeidsmigrant. Veruit de meeste aanbevelingen van het veelbesproken rapport zijn nog altijd niet doorgevoerd, en misstanden blijven aan de orde van de dag. Duizenden arbeidsmigranten slapen op straat, in parken of bossen.

"Het is te betreuren dat de uitvoering van de aanbevelingen zo traag gaat", erkent ook commissieleider Emile Roemer zelf. "Elke dag opnieuw worden mensen uitgebuit. Juist de goedwillende bedrijven hebben last van deze praktijken."

Volgens de voormalig SP-leider is 'urgentie nu hard nodig' en moeten alle aanbevelingen snel worden uitgevoerd. "De aanbevelingen zijn één op één nodig om malafide uitzendbureaus van de markt te halen, internationale werknemers te beschermen en eindelijk inzicht te krijgen wie waar woont en werkt", zegt Roemer, tegenwoordig commissaris van de Koning in Limburg.

Hoeveel arbeidsmigranten er zijn? Niemand die het weet

Zijn het er 800.000 of ongeveer 1,7 miljoen? De schattingen van het aantal arbeidsmigranten dat in Nederland werkt, lopen nogal uiteen. Gemeenten gaan uit van schattingen: zij weten van grofweg de helft niet waar zij verblijven. Bovendien verhuizen arbeidsmigranten vaak vanwege hun kortlopende uitzendcontracten.

Het 'Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten' van Roemer keek bij zijn advies vooral naar wat veruit de grootste groep migranten is: arbeidsmigranten die in Nederland tijdelijk laag- of ongeschoold werk doen. 

Zij komen uit andere EU-landen (en mogen dus vrij reizen) en werken vooral in de land- en tuinbouw, de voedingsindustrie, de logistieke- en distributiesector en de bouw. Het zijn de banen die Nederlanders niet willen of kunnen oppakken, en het gaat vaak om fysiek zwaar werk.

Malafide uitzendbureaus

De commissie-Roemer kwam op verzoek van het toenmalige kabinet met een reeks aanbevelingen om de kwetsbare positie van arbeidsmigranten te verbeteren. Vooral malafide uitzendbureaus moesten worden aangepakt, met strengere regels, handhaving en boetes. Want de meeste misstanden vinden plaats bij uitzendbureaus die bij geen enkele cao, brancheorganisatie of keurmerk zijn aangesloten. Ook moest er meer en betere huisvesting komen.

Uitzendbureaus kunnen flink verdienen aan arbeidsmigranten, zo zie je in deze uitlegvideo:

Een andere belangrijke aanbeveling was het zo veel mogelijk 'ontkoppelen' van arbeidscontract en huurcontract, zodat verlies van werk niet ook direct leidt tot verlies van woonruimte. "De problematiek is groot en urgent. Daarom is het noodzakelijk om zo snel mogelijk aan de slag te gaan met de aanbevelingen", schreef de commissie vijf jaar geleden.

'Weinig terecht van gekomen'

"Van hun aanbevelingen is weinig terechtgekomen", zegt Femke Laagland, hoogleraar arbeidsrecht aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. "Er zijn sindsdien wel verschillende wetsvoorstellen gedaan, maar de meeste voorstellen zijn nog niet tot wet verheven."

Laagland is voorzitter van de Adviescommissie Arbeidsmigratie van de Sociaal Economische Raad (SER), een belangrijk adviesorgaan van de regering. De SER kwam begin vorige maand - vanwege het uitblijven van verbeteringen - zelf met een advies.

"In ons advies kijken we niet alleen naar het terugdringen van het aantal arbeidsmigranten, maar ook naar de kwaliteit van werk", zegt Laagland. "Het huidige verdienmodel waarbij laagbetaalde arbeidsmigranten worden uitgebuit, moet nu eindelijk eens worden aangepakt. Wij zeggen: als een arbeidsmigrant hier de eerste keer komt, moet hij of zij minimaal twee maanden fulltime loon krijgen. Ook bij ontslag na twee dagen."

Vergunning vanaf 2027

Hoewel het met de positie van de arbeidsmigrant dus nog slecht gesteld is, lijkt er wel verbetering op komst. Dinsdag stemde de Eerste Kamer in met een wet waarin staat dat uitzendbureaus en andere bedrijven die arbeidskrachten uitlenen, vanaf 1 januari 2027 een vergunning moeten hebben. 

Om zo'n vergunning te krijgen, moeten oprichters van uitzendbureaus een Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) aantonen en een waarborgsom van 100.000 euro overmaken, geld dat kwaadwillige bedrijven kunnen kwijtraken als zij de regels overtreden. De nieuwe wet moet zorgen voor betere bescherming van arbeidsmigranten, en voor eerlijke concurrentie tussen bedrijven.

Vrijdag volgde een wetsvoorstel voor strengere regels voor zogenoemd shortstay-verhuur. Als dit voorstel van demissionair woonminister Mona Keijzer (BBB) wordt aangenomen, mogen verhuurders straks arbeidsmigranten nog maximaal dertig dagen onderbrengen in een tijdelijk verblijf.

Momenteel zijn zulke contracten niet begrensd, waardoor juist arbeidsmigranten vaak zo'n contract krijgen aangeboden. Zij hebben hierdoor nauwelijks rechten en betalen regelmatig fors meer voor een huurwoning dan is toegestaan. Ook kunnen zij ieder moment uit hun woning worden gezet.

Wat willen de partijen die mogelijk in het nieuwe kabinet komen?

D66 wil minder laagbetaalde arbeidsmigratie afdwingen door middel van hogere lonen en innovatie. "We zetten sterk in op automatisering en robotisering."

Het CDA wil streng optreden tegen onwaardige behandeling van arbeidsmigranten. "Werkgevers zijn verantwoordelijk voor fatsoenlijke huisvesting. Ook verzorgen zij verplicht Nederlandse les."

De VVD wil alleen arbeidsmigranten naar Nederland laten komen waar de hele samenleving wat aan heeft. "Dit betekent ook dat sommige arbeidsmigranten niet meer welkom zijn."

GL/PvdA wil de economie zo inrichten dat de vraag naar arbeidsmigratie in laagbetaalde banen afneemt. "Gemeenten moeten nieuwe bedrijvigheid met laagbetaalde arbeid kunnen weren."

JA21 wil arbeidsmigratie binnen EU-verband beperken en reguleren, en zet in op het beter benutten van het Nederlandse arbeidspotentieel.