'Duurzaamheidsdividend voor alle Nederlanders om klimaatdoelen te halen'
Vervuilende consumptie zou moeten worden belast met een duurzaamheidsheffing. De opbrengst daarvan kan dan worden teruggegeven aan alle burgers in de vorm van een duurzaamheidsdividend. Daarmee krijgt vervuiling een prijs, bepleit de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) in het advies 'Eerlijk verduurzamen'.
Tegelijk is de Rli uitermate kritisch op het tot nu toe gevoerde duurzaamheidsbeleid in ons land. Het heeft de ongelijkheid in de maatschappij vergroot, waardoor het draagvlak voor maatregelen is ondermijnd, aldus de Raad. Bovendien raken de klimaatdoelen steeds verder uit zicht. Daarom is een ander systeem nodig. De Rli is een onafhankelijk adviesorgaan voor de overheid op het gebied van onder andere wonen en energie-infrastructuur.
"Je hebt nu aan de ene kant een groep die wel wil verduurzamen, maar daartoe niet of moeilijk in staat is. En er is ook een deel dat het wel kan betalen, maar het toch niet doet", zegt voorzitter Jan Jacob Van Dijk van de Rli.
Lagere inkomensgroepen ontzien
Het nieuwe voorstel van een 'duurzaamheidsdividend' houdt in dat wie minder vervuilend consumeert, meer geld overhoudt in de portemonnee. Wie daarentegen meer vervuilende goederen consumeert, betaalt daar ook meer voor. Omdat het dividend aan iedereen wordt uitgekeerd, worden lagere inkomensgroepen volgens de Rli ontzien.
De regeling wordt gekoppeld aan duurzaamheidsdoelen, zoals een maximale hoeveelheid CO2 die nog mag worden uitgestoten. Elke burger in Nederland krijgt een budget - in de vorm van het klimaatdividend - voor de hoeveelheid CO2-uitstoot en andere vormen van vervuiling die een consument in een jaar belastingvrij mag veroorzaken.
"We hebben nog geen bedrag berekend voor dat budget, maar stel nou dat dat 2000 euro per huishouden per jaar is", zegt Van Dijk. "Als je veel duurzame keuzes maakt, kun je geld overhouden. Maar als je te veel vervuiling veroorzaakt, ga je erop achteruit."
Idee niet nieuw
Burgers die minder vervuiling veroorzaken dan waar ze budget voor hebben, houden zo dus geld over. "Immers: ze krijgen dan klimaatdividend dat ze niet uitgeven. Op deze manier worden duurzame keuzes financieel beloond", aldus de Raad. Het idee hierachter is niet nieuw, en wordt in landen als Canada en Zwitserland al toegepast.
In landen zoals Nederland betalen mensen voor veel producten niet de echte prijs. "Ze betalen namelijk niet voor de vervuiling (zoals uitstoot van CO2, PFAS of fijnstof) die optreedt bij onder meer de vervaardiging, het transport en de afvalverwerking", stelt de Rli.
Als vervuilende producten duurder zijn, worden consumenten gestimuleerd om schonere producten te kopen. Dit leidt ertoe dat bedrijven worden aangezet om schonere alternatieven te ontwikkelen. Nederland hoeft volgens de Rli niet te wachten op een gezamenlijke Europese aanpak, om hier alvast een begin mee te maken.
Verplicht goed energielabel
De Raad is kritisch op het duurzaamheidsbeleid tot nu toe. Vooral hogere inkomens hebben geprofiteerd van subsidies voor elektrische auto’s of het verduurzamen van huizen. Een deel van de bevolking vindt het beleid daarom oneerlijk of onrechtvaardig, waardoor succesvolle verduurzaming onmogelijk wordt.
Daarom zou er ook een verplicht goed energielabel voor alle huurwoningen moeten komen, vindt de raad, zodat iedereen de vruchten kan plukken van een energiezuinige en gezondere woning.
De Rli benadrukt dat de overgrote meerderheid van de Nederlanders een vitale natuur en schone leefomgeving heel belangrijk vinden. 88 Procent vindt natuur in Nederland essentieel en 74 procent maakt zich in meerdere of mindere mate zorgen over de gevolgen van klimaatverandering.
Maar niet alleen klimaatdoelen raken uit zicht, ook die voor schoon water en herstel van biodiversiteit. Dat komt, stelt het rapport, omdat steeds duidelijker wordt dat verduurzamen een proces is met gevolgen die diep ingrijpen in de levens van mensen.
Minder vliegen en vlees eten
"Terwijl van mensen wordt verwacht dat ze hun gedrag op allerlei punten aanpassen (minder vaak vliegen, minder vlees eten, minder stoken enzovoort), mogen grote bedrijven hun gang gaan, zo luidt de kritiek", schrijft de Rli.
Daarnaast vinden veel Nederlanders het oneerlijk "dat de doorsnee-Nederlander krom moet liggen voor kostbare duurzaamheidsmaatregelen (dubbel glas, een warmtepomp, spouwmuurisolatie), terwijl rijke Nederlanders daar bijna niks van merken".
Eerder werd al duidelijk dat Nederland niet op koers ligt om de klimaatdoelen te halen: