Te dichtbij komen asociaal? 'Mensen doen het vaak niet bewust'

"Als je ziet dat anderen zich niet aan de regels houden: spreek mensen erop aan", zei Rutte in een persconferentie over de maatregelen tegen het coronavirus. Het advies is duidelijk: houd anderhalve meter afstand van elkaar. Maar elkaar daarop aanspreken is helemaal niet zo gemakkelijk. En als we dat doen, zorgt dat soms voor vervelende situaties.

Dat bleek ook toen we op Facebook vroegen naar jullie ervaringen van de afgelopen twee weken. Veel mensen schreven over irritaties door mensen die niet genoeg afstand houden. Of over reacties van mensen als ze op hun gedrag worden aangesproken. Met name in winkels lijken we het heel ingewikkeld te vinden.

'In de supermarkt staan mensen te dicht op elkaar'

"Ik werk in een winkel en mensen worden echt boos, als je ze aanspreekt", schreef Michelle bijvoorbeeld. "Aub mensen laten we nu eens begrip voor elkaar tonen en samen er het beste van maken, zodat dit zo snel als mogelijk voorbij is." En Nel zegt: "In de supermarkten is het beslist nog niet goed, mensen lopen of staan té dicht bij elkaar."

Ook op straat komen veel mensen nog te dichtbij, merkt Janneke: "Blijkbaar is mijn zoontje van 20 maanden geen mens. Daar hoef je geen afstand van te houden (in de wagen!)." En Sarina schrijft dat ze bang is voor de reacties als ze er iets van zegt: "Mensen krijgen een grote bek als ze anderen aanspreken. Afstand respecteren is erg lastig, net als alleen boodschappen doen."

Toch is Paul van Lange, hoogleraar psychologie aan de VU, best positief over het gedrag van mensen. Volgens hem houden de meeste mensen zich wél netjes aan de nieuwe regels, en is het opmerkelijk hoe snel dat is gegaan. "Mensen zijn naast sociale dieren ook gewoontedieren. Stel je bent al 45 jaar gewend om op een afstand van 75 centimeter te praten. Dat ineens overboord gooien en praten op anderhalve meter is niet eenvoudig."

Dat veel mensen toch met een gevoel zitten dat de richtlijnen massaal genegeerd worden, komt volgens Van Lange doordat mensen negatieve ervaringen erg goed onthouden. "Dat is echt een vertekening die we met zijn allen hebben. Veel dingen die goed gaan, gaan automatisch. Zonder dat we het doorhebben."

"Mensen zien negatieve dingen sneller, zeker als je er ongemak bij voelt", zegt Van Lange. "En dan willen we die gevoelens van ongemak ook graag delen met mensen die we kennen, bijvoorbeeld via sociale media." Dat zorgt volgens Van Lange voor een enorme 'overrepresentatie' van negatieve verhalen. Het is belangrijk om je daar bewust van te zijn, zodat je het negatieve meer op waarde kunt schatten.

Daarnaast vullen we vaak het gedrag van anderen in. Oftewel: we gaan er vanuit dat iemand bewust asociaal aan het doen is, als hij of zij in een winkel dicht langs je loopt. Toch werkt het niet zo. "Wij zien een bepaalde bedoeling, maar onderschatten de rol van toeval of dat iemand gewoon even niet bij de les is."

Ruzie in de supermarkt

Toch kan het heel vervelend zijn als iemand te dichtbij komt, zeker voor ouderen of mensen die al een bepaalde aandoening hebben. Maar we lijken er veel moeite mee te hebben om daar op een goede manier iets van te zeggen. Dat bleek uit de reacties, maar ook uit een filmpje dat deze week rondging van een ruzie in een Brabantse supermarkt. Een oudere vrouw schopte een man die te dicht langs haar liep, waarop hij weer enorm agressief reageerde.

Maar hoe moet het dan wel? Etiquette-deskundige Reinildis van Ditzhuyzen adviseert om niet meteen anderen te beschuldigen of boos te worden. "Dan heb je de ander meteen op de kast en is de relatie verstoord. Het gaat uiteindelijk om een inzicht overbrengen."

Zij zou het eerder met een vraag oplossen. "Bijvoorbeeld 'zou het niet beter zijn als u ook afstand houdt?'. Dan kun je aardig blijven." Van Ditzhuyzen snapt heel goed dat mensen boos worden, zeker als ze een zwakke gezondheid hebben, maar die woede helpt niet als je iemand wilt aanspreken.

Twee belangrijke regels

Uiteindelijk zijn er volgens Van Ditzhuyzen twee belangrijke regels in de etiquette: je moet rekening houden met elkaar en je moet duidelijk zijn. "Beide regels zijn met deze coronamaatregelen van toepassing. Als je dit op een positieve manier doet, zal de ander zich schamen omdat hij of zij zich niet aan de regels houdt."

En als dat allemaal niet werkt, heeft Van Ditzhuyzen nog een derde regel: "Gebruik je gezond verstand. Dat heeft iedereen wel hoop ik."