Alles wat je moet weten over mondkapjes in het openbaar vervoer

Eerst: wat heeft premier Rutte nou precies gezegd?

In trein, bus en metro wordt per direct geadviseerd om niet-medische mondkapjes te dragen. Vanaf 1 juni is dit verplicht, maakte hij gisteren bekend.

In de brief aan de Tweede Kamer staat alles nog wat duidelijker. Daar wordt overigens een ander woord gebruikt: mondneusbescherming, want let op: ook je neus moet beschermd worden.

"Hiermee verkleinen we het risico dat iemand met het coronavirus andere passagiers of ov-personeel besmet", staat in de brief. Het doel is dus niet zozeer bescherming van jezelf, maar ánderen niet ziek maken. Vanaf 1 juni kan een reiziger bij het niet dragen ervan gevraagd worden om het openbaar vervoer te verlaten en er kunnen er ook boetes worden uitgedeeld.

Belangrijk om te benadrukken: het gaat dus om 'niet-medische mondneusbescherming'.

Wat is dat dan, een 'niet-medisch mondkapje'?

Je kunt deze vraag het beste beantwoorden door 'm om te draaien: wat is wél een medisch mondkapje? Dat zijn alle maskers met een CE-markering; zo'n markering geeft aan dat er een bepaald filter aanwezig is. Beschermingsmaskers verschillen nogal in de mate van filtratie, dit wordt uitgedrukt in Filtering Facepiece Particle (FFP). Het beste masker laat 0,1 procent van de virusdeeltjes door. Al deze FFP-maskers zijn gecertificeerd en moeten beschikbaar blijven voor de zorg.

Dan blijft over: alles wat je verder voor je gezicht doet, dat is niet-medisch.

Oké, een sjaal kan dus ook gewoon?

Nou, er is onderzocht hoeveel virusdeeltjes er door zo'n Do-It-Yourself-masker kunnen gaan. Bij het griepvirus influenza is dat 40 tot 80 procent, zei Van Dissel vandaag in de Tweede Kamer. Je kunt ervan uitgaan dat een sjaal niet als beste uit de test zal komen. "In sommige landen adviseren ze om een sjaal om te doen. Daar ben ik geen voorstander van. Je kunt er soms gewoon doorheen kijken", zei Van Dissel.

De ov-bedrijven willen dit trouwens ook niet, zij noemen sjaals of soortgelijke mondbedekkingen zelfs 'niet afdoende'. Geen sjaal dus!

Dit zijn de precieze regels in het ov:

De Rijksoverheid heeft zelf ook een q&a gemaakt. Dit zijn daaruit de belangrijkste punten.

• Bij elke reis in het ov heb je een nieuw of gewassen mondkapje nodig. Dus als je in de ochtend én in de middag of avond reist, heb je twee mondkapjes nodig, of moet je het tussendoor goed wassen.
• Zonder mondkapje kom je de trein, bus, tram of metro niet in.
• Hoe je zelf een mondkapje maakt, laat de overheid binnenkort in een instructie zien.
• Het advies is om het mondkapje in het ov zo min mogelijk af te zetten.
• Een zakdoek voor je mond en neus knopen is niet voldoende omdat die niet genoeg aansluiten op je gezicht.
• Een herbruikbaar mondkapje moet je zo steriel mogelijk bewaren. Bijvoorbeeld in een afgesloten zakje.

Het opzetten moet zo:

Was je handen met water en zeep voordat je het niet-medisch mondkapje opzet. Gebruik de touwtjes of elastieken om je mondkapje op te zetten. Raak de binnenkant niet aan. Zorg dat het goed aansluit op het gezicht en de neus en mond bedekt. 

Het afdoen moet zo:

Was je handen met water en zeep voordat je het niet-medisch mondkapje afzet. Gebruik de touwtjes of elastieken om het mondkapje af te zetten. Raak de binnenkant van het niet-medisch mondkapje en je gezicht (ogen, neus en mond) niet aan. Was het mondkapje op 60 graden na elk gebruik. 
 

Welke stof kan ik gebruiken?

Of je er nou eentje koopt of zelf maakt: kies twee lagen katoen. Voor de creatievelingen: denk aan T-shirts, kussenslopen, sokken. Hier een mooi voorbeeld van een mondkapje gemaakt van een sok:

De New York Times voegt daaraan toe: het beste advies is om te beginnen met een lichttest: "Houd de stof of het masker tegen het licht en kijk hoeveel licht er doorheen komt. Hoe strakker het weefsel, hoe minder licht je ziet en hoe meer bescherming je krijgt. Test de stof over je gezicht om er zeker van te zijn dat je er nog steeds doorheen kunt ademen."

Je kunt ook nog een stuk keukenpapier tussen twee lagen stof stoppen. Een ingenieur bij een luchtzuiveringsbedrijf ontdekte dat dat zeer effectief kan zijn.

Onze zuiderburen zijn thuis al wat langer aan de slag. De Federale Overheidsdienst Volksgezondheid maakte zelfs een handleiding. De Amerikanen maakten deze uitlegvideo:

Kan je zo'n mondkapje gewoon wassen?

Het voordeel van een stoffen masker is dat je die simpel zelf kan reinigen. Een katoenen mondkapje kan dus worden hergebruikt. Was het na ieder gebruik op 60 graden op een volledig wasprogramma, zegt de Rijksoverheid. Een wetenschapper gespecialiseerd in kleine luchtdeeltjes - aerosolen - was bij de New York Times wat minder drastisch: het kan in de gootsteen met gewone handzeep.

Dat laatste komt overeen met de adviezen van het RIVM over het wassen van de handen. Het virus vormt een lipide laag, een soort vetlaagje, op je handen. Door het gebruik van zeep gaat die laag kapot en valt het virus als het ware uit elkaar. "Of je daarbij warm of koud water gebruikt, is niet belangrijk."

Let op: gebruik geen chemicaliën zoals bleekmiddel of waterstofperoxide, die kunnen de textielvezels afbreken waardoor het masker minder effectief wordt. Volgens de Amerikaanse versie van het RIVM, het CDC, kun je een mondkapje inderdaad ook in de wasmachine doen, zoals de Nederlandse overheid adviseert. Maar was dan ook weer niet te heet, adviseert de wetenschapper, want anders gaat de kwaliteit van je mondkapje achteruit. Het Nederlandse advies 60 graden is dan ook meer dan genoeg.

Maar nog even: die mondkapjes waren toch niet nodig?

Ja, dat is verwarrend, vinden veel mensen. RIVM-baas Jaap van Dissel is ook niet van standpunt veranderd. Hij blijft erbij: het dragen van niet-medische mondneuskapjes draagt slechts 'in zeer beperkte mate' bij aan het voorkomen van de verspreiding van het coronavirus.

Er is volgens hem twaalf keer gekwalificeerd onderzoek naar gedaan. Bij drie studies is een 'licht positief' effect te zien door het dragen van niet-medische mondkapjes in de openbare ruimte. Al die studies gingen om het voorkomen van een besmetting door influenza. Dat is het virus dat de griep veroorzaakt, maar als het gaat om de symptomen is dat volgens Van Dissel vergelijkbaar met Covid-19.

Van Dissel legde ook nog uit wat hij bedoelde met het 'licht positieve effect' van mondkapjes: de mondkapjes zouden slechts voor 5 tot 10 procent minder besmettingen zorgen. Maar: in een samenleving waar mensen géén anderhalve afstand houden. Dus wellicht heeft het in Nederland dus helemaal geen effect. Hij wilde vooral zeggen: afstand houden en handen wassen is veel effectiever.

Over de effectiviteit van niet-medische mondkapjes zei Van Dissel ook nog dat dit sterk afhangt van de kwaliteit van de materialen en de mate waarin het masker aansluit op het gezicht. Zoals gezegd: er is onderzocht hoeveel virusdeeltjes er door zo'n masker kunnen gaan bij het griepvirus infuenza: dit varieert van 40 tot 80 procent.

De RIVM-baas zei dat de politiek dit besluit heeft genomen. Volgens hem was één van de afwegingen: het feit dat je in het ov op sommige momenten geen anderhalve meter afstand kunt houden én je niet van reizigers of ov-personeel kunt verwachten dat ze triage toepassen: "Je weet niet wie er naast je komt zitten."

Oh, en tot slot: waar gooi je een mondkapje weg?

Een mondkapje voor eenmalig gebruik kun je volgens de Rijksoverheid gewoon bij het restafval in de grijze container gooien.