Avondklok in Nederland: 'De rek is er een beetje uit bij de mensen'

Kees van den Bos heeft zo zijn vermoedens: die avondklok gaat misschien wel iets goeds doen voor de besmettingscijfers, maar niet voor onze hoofden.

"Er is een grote kans dat veel mensen hier somber van gaan worden", zegt de hoogleraar sociale psychologie aan de Universiteit Utrecht. "We zitten hier al zo lang in en leveren steeds meer in. Er komt veel op je af en er is veel negatief nieuws."

Benauwend en beperkend

Cognitief snappen we volgens hem wel dat die avondklok nodig is, maar ons gevoel zegt wat anders. En het is heus niet zo dat we voorheen allemaal massaal na half 9 's avonds nog naar buiten gingen in januari, maar: "Het idee dat het niet kan als je het zou willen, kan voor mensen benauwend en beperkend zijn."

Daarnaast zijn er volgens Van den Bos steeds minder mogelijkheden om je op een gezonde manier te ontspannen, bijvoorbeeld in de buitenlucht, bij een meditatie- of leesclub of op de sportclub. 

Nacht doorhalen

Maar gaan we ons eraan houden, aan die avondklok? "Over het algemeen weten we uit onderzoek en de eerdere lockdownregels dat het gros van de bevolking, 70 procent van de mensen, dat wel zal doen", zegt Van den Bos. "30 procent zal zich er minder of helemaal niet aan houden, een klein deel daarvan zal in protest gaan, een ander deel zal zeggen: we verzamelen ons vóór de avondklok bij iemand thuis en feesten de hele nacht door."

Psycholoog Saskia Geraerts is ook niet heel optimistisch. "Toen ik hoorde over de plannen van de avondklok, dacht ik meteen aan twee dingen: baldadigheid en vereenzaming."

Klap na klap

We krijgen klap na klap na klap te verwerken, stelt de psycholoog. En omdat die klappen elkaar snel opvolgen – er komen steeds weer nieuwe regels bovenop – wennen we eraan. Dat wordt in de psychologie met een mooi woord 'habituatie' genoemd.

"Net zoals je went aan je eigen parfum, net zoals je je broek niet meer voelt zitten. Ons brein schakelt bepaalde prikkels en informatie uit, omdat je niet álles kunt bijhouden."

Die habituatie, gewenning, kan ervoor zorgen dat we onverschillig worden voor de avondklok, en dan kan er dus baldadigheid ontstaan. Geraerts verwacht dat we dat vooral gaan zien bij tieners en twintigers. "Alle mensen hebben iets in zich waardoor ze zichzelf overschatten als het gaat om succes, en ze onderschatten de kans dat hen iets naars treft. Jongeren hebben dat extra sterk."

Wij liggen niet op de ic

Dat is doorgaans een positieve eigenschap, want die overschatting zorgt ervoor dat we durven te solliciteren, daten, een staatslot kopen. En die onderschatting zorgt ervoor dat we zorgeloos een weg durven over te steken. Maar die onderschatting zorgt er óók voor dat we kunnen denken: ik krijg geen corona, ik beland niet op de ic.

"Daardoor zullen veel jonge mensen de avondklok als een heftige maatregel ervaren die niet in verhouding staat met wat het hen oplevert", zegt Geraerts. "In die levensfase zijn ze extreem op zichzelf gericht. Het zal hen, om het maar even ongenuanceerd te zeggen, een worst wezen dat er een onbekende vrouw van 60 op de ic ligt."  

Ook maakt Geraerts zich zorgen om de eenzaamheid die groter zal worden. "Denk aan ouderen die al zoveel hebben ingeleverd, maar ook dertigers, veertigers met jonge kinderen thuis die er 's avonds éven op uit willen, als is het maar een wandelingetje met een vriendin." 

Onbekende mensen

En we moeten ook niet vergeten dat mensen op straat, vreemde, onbekende mensen, óók eenzaamheid tegengaan. Geraerts: "Hoe vaak groet je niet iemand bij de bushalte, tijdens een wandelingetje in het park? Sociale interactie met mensen die je niet kent vallen nu voor een heel groot deel weg vanaf half 9 's avonds."

Of handhaving werkt, betwijfelt Geraerts. "Uit psychologische onderzoeken weten we inmiddels wel dat mensen veel gevoeliger zijn voor beloning dan voor straf. Het zou beter zijn als iedereen weet: we moeten nu twee weken lang 24 uur per dag thuisblijven en dan zijn we ervanaf. Dan is een winkel of kroeg in kunnen, onze beloning."

Maar het probleem is: de overheid kán geen beloftes doen, want niemand kan voorspellen hoe het virus reageert de komende tijd. 

Gebrek aan perspectief

"Dat gebrek aan perspectief maakt het allemaal nog lastiger", zegt Van den Bos. "De mens is een doelgericht wezen. We kunnen best veel volhouden, zolang we maar voelen dat we betekenisvolle stappen maken richting een bepaald doel."

Tekst loopt door onder de video

Nu blijft dat doel vaag. Wanneer wordt die avondklok weer ingetrokken? Hoe veel effect gaat die avondklok hebben? Niemand weet het. "En de vorige maatregelen, de kroegen dicht, winkels sluiten, scholen dicht, hebben ook niet tot het gewenste effect geleid." 

Mensen raken vermoeid

De rek is er een beetje uit, zegt Van den Bos. "Tijdens de eerste golf werd een groot beroep gedaan op onze solidariteit. Ik ben wel een beetje bang dat die op begint te raken. Mensen raken vermoeid." 

Maar Van den Bos vermoedt dat het geen totale chaos in ons land zal zijn als de avondklok ingaat. "Ik denk dat onze ratio nog wel overhand heeft. We zijn een polderland, moeten het met elkaar doen, we zijn hier coöperatief van aard. Dus het is belangrijk dat we dat ook naar elkaar uitdragen. Niet alleen jíj houdt je aan de avondklok, maar 'de rest' ook."