Dit wisten we een jaar geleden nog niet over het coronavirus – en nu wel

Over het mondmasker werd ruim een jaar geleden druk gediscussieerd. Het RIVM voelde weinig voor een draagplicht omdat die weinig zou helpen tegen verspreiding van het virus. Bovendien zou het een vals gevoel van zekerheid geven, waardoor mensen onvoorzichtiger zouden worden.

Inmiddels wordt daar anders over gedacht, met dank ook aan de deltavariant, zegt hoogleraar Huckriede van de Rijksuniversiteit Groningen.

Snelle vermenigvuldiging

"De deltavariant van het coronavirus is een heel ander virus dan dat we vorig jaar hadden. Deze variant verspreidt zich veel sneller. Dat komt omdat het virus zich heel snel vermenigvuldigt in de luchtwegen van een besmet persoon. Dat zorgt ervoor dat een besmet iemand 1000 keer meer virusdeeltjes bij zich draagt dan bij de eerdere variant. Daardoor wordt het ook veel makkelijker overgedragen. De consequentie is dat een mondmasker belangrijker is om te voorkomen dat het virus wordt verspreid."

Huckriede wijst er wel op dat het moeilijk is om te achterhalen wat het gevolg is van een maatregel, zoals de mondkapjesplicht. "Heel veel maatregelen zoals social distancing en handenwassen hebben hun steentje bijgedragen aan het verminderen van de overdracht."

De Groningse hoogleraar vergelijkt het effect van één maatregel met een plakje Leerdammer gatenkaas. "In één plakje zitten allemaal gaten. Als je heel veel verschillende maatregelen neemt, dus allemaal verschillende plakjes kaas, en die over elkaar legt, zie je op een gegeven moment geen gaten meer. Zo werken al die verschillende maatregelen ook."

Een coronamaatregel die inmiddels wel lijkt verdwenen, is het schoonmaken van voorwerpen waar andere mensen aan hebben gezeten, zoals winkelwagentjes en -mandjes.

"We begrijpen dat de overdracht van het virus nauwelijks plaatsvindt via voorwerpen. De overdracht via de lucht speelt juist een veel grotere rol. Door het uitademen of proesten van grote en kleine druppels – dat weten we niet precies – wordt het virus overgedragen. En dus is ventilatie van ruimtes veel belangrijker dan dat we een jaar geleden dachten. Door ramen en deuren open te zetten breng je de lucht in beweging en dat is belangrijk om de virusdeeltjes te laten 'verwateren'."

Ventileren

Ook de Wageningse viroloog Gorben Pijlman is overtuigd van het belang van ventileren. "Toen hier na het 'dansen met Janssen'-debacle de besmettingen weer enorm stegen werd dat ook wel duidelijk. Want zo kwam het de eerste keer eigenlijk ook naar Nederland: in al die dicht op elkaar gepakte après-skibars raakten mensen tijdens de wintersport besmet met corona en brachten het hier naartoe. In die slecht geventileerde barretjes werd het erg goed overgedragen", zegt Pijlman.

Het toelaten van veel mensen in disco's en nachtclubs leek Pijlman toen al geen goed idee. "Maar dat het zo snel zou gaan, dat had ik ook niet gedacht." De viroloog van de Wageningen Universiteit wijst erop dat er nu weer geventileerd moet worden, zoals dat vroeger werd gedaan vanwege het roken. "Nu is het tegen infectieziektes." 

Long covid

Over long covid was vorig jaar nog nauwelijks iets bekend. De term long covid slaat op de slepende gevolgen van een coronabesmetting waar sommige patiënten nog maanden later veel last van hebben, zoals extreme vermoeidheid. "We hebben veel gevallen gezien tussen nu en vorig jaar", zegt Huckriede.

Long covid raakt ook jongeren, een groep die zich eerder weinig zorgen leek te hoeven maken over ernstige gevolgen van corona. Pijlman ziet dat ook veel in zijn omgeving. "Ik ken door mijn werk op de universiteit behoorlijk veel mensen tussen de 20 en 30 jaar die long covid hebben. Die hebben soms tot wel langer dan een jaar last van mentale en lichamelijke klachten, terwijl ze niet eens heel erg ziek waren geworden van corona."

In deze video vertelt de 22-jarige Meike dat ze al anderhalf jaar kampt met de gevolgen van haar coronabesmetting:

Genetische aanleg

Pijlman vraagt zich af hoe dat zich in de toekomst gaat ontwikkelen. "We weten dat de vaccins nu goed helpen tegen ernstige ziekte en overlijden, maar hoe zit dat met long covid? Helpt het daar ook tegen? Het lijkt er wel op."

"We weten er nog weinig over", zegt ook Huckriede. "We zouden graag weten of mensen die erdoor geraakt worden, daar bijvoorbeeld een genetische aanleg voor zouden hebben of dat er andere factoren spelen."

Dat het een onderzoeksgebied is waar extreem veel gebeurt, wordt ook duidelijk door het aantal wetenschappelijke artikelen dat sinds de ontdekking is verschenen. "Dat zijn er sinds het begin van de uitbraak van het coronavirus bijna 102.000", zegt Huckriede.

Zwangere vrouwen

Wat er inmiddels wel duidelijk is, is welke groepen een extra risico lopen op ernstige gevolgen van een coronabesmetting. Vorig jaar was al duidelijk dat het gevaarlijk was voor hoogbejaarden, en dan vooral die met een zwakke gezondheid.

"Ook mensen met een verhoogd lichaamsgewicht zijn er extra gevoelig voor. En wat we nu wel weten, maar vorig jaar niet, is dat zwangeren gevoelig zijn voor het virus. Ongevaccineerde zwangere vrouwen belanden vaker in het ziekenhuis en op de intensive care. Ook de sterfte ligt daar iets hoger. Mogelijk, maar dat weten we niet zeker, heeft dat iets te maken met de weerstand van aanstaande moeders, die iets lager is, omdat het anders het kind ook zou afstoten. Maar dat weten we nog niet."

Andere risicogroepen

Ook mensen met een aangetast immuunsysteem, door ziekte of door het gebruik van afweeronderdrukkende medicatie, bijvoorbeeld bij reuma of vanwege een orgaantransplantatie, behoren tot risicogroepen."

Daarnaast blijken 'mensen in minder fortuinlijke levensomstandigheden' een grotere risicogroep. "Mensen die in achterstandswijken wonen, met lagere inkomens, een ongezonde levensstijl hebben door bijvoorbeeld te roken, en met veel mensen in kleine huizen wonen, worden ook harder geraakt."

Het zou volgens Pijlman ook kunnen dat de voorlichting over het virus en de vaccinatie die groepen lastiger bereikt. "Daar wordt misschien minder de krant gelezen of gekeken naar nieuwsuitzendingen."

Goede vaccins

Wat een opsteker is, wat we nu weten, zegt Huckriede, is dat de vaccins heel goed werken. "Zij beschermen heel erg goed tegen de ergste symptomen ten gevolge van een infectie."

Ook Pijlman is ontzettend opgetogen over de vaccins, die goed blijken te werken. "Dat is de grote gamechanger", zegt Pijlman. "Ik had er aanvankelijk best een hard hoofd in. Er zijn ook coronavirussen onder dieren zoals bij kippen, waar vaccins veel minder goed tegen werken. Jarenlang wetenschappelijk onderzoek sinds de SARS-uitbraak in 2003 heeft dit mogelijk gemaakt."

Volgens Pijlman wordt er in de komende periode mogelijk gekeken naar zogenoemde boostershots, bijvoorbeeld voor mensen die slechts één prik hebben gehad met het Janssen-vaccin. "Of zelfs een derde voor mensen met de andere vaccins. Die vaccins moeten dan bij voorkeur wel licht worden aangepast, zodat ze goed werken tegen de deltavariant. Nu zijn de vaccins ontwikkeld op basis van de eerste, de Wuhan-variant. Maar dat is relatief eenvoudig te doen." 

Verder blijft het volgens de hoogleraar Huckriede belangrijk dat mensen zich nog steeds aan de maatregelen houden. Dus nog steeds elkaar geen handen geven, 1,5 meter afstand in acht nemen en regelmatig handen wassen.