Onderwijsraad: stel scherpere grenzen aan vrijheid van onderwijs
Er moeten duidelijkere grenzen gesteld worden aan de vrijheid van onderwijs en die grenzen moeten ook scherper worden gehandhaafd. Daarvoor moet de democratische rechtsstaat als basis worden gebruikt, adviseert de Onderwijsraad in een nieuw rapport.
De Onderwijsraad heeft een advies opgesteld over hoe de overheid om moet gaan met de discussie over artikel 23 van de grondwet. Zo was er ophef rond passages over seksualiteit in lesmateriaal van islamitische en christelijke scholen, en identiteitsverklaringen van reformatorische scholen.
In het advies valt te lezen dat er bij discussies rondom de vrijheid van onderwijs te lang eenzijdig aandacht is geweest voor de eigen visie en identiteit van de school. Dat terwijl volgens de raad vrijheid van onderwijs niet vrijblijvend is en dat er duidelijke grenzen gesteld moeten worden vanuit de democratische rechtsstaat.
Artikel 23
Artikel 23 van de grondwet is het resultaat van een eeuw schoolstrijd. In het artikel staat beschreven dat de overheid moet zorgen voor goed onderwijs en dat iedereen in Nederland vrij is om onderwijs te geven, maar dat de overheid wel eisen stelt aan het onderwijs.
Kortom, de overheid moet niet alleen maar openbare scholen bekostigen maar ook scholen met andere levensbeschouwelijke of pedagogische grondslag.
En bij dat laatste kan het nog weleens botsen. Zogeheten bijzondere scholen kunnen namelijk geloofsovertuigingen hebben die in strijd zijn met gelijkheidsbeginsels van artikel 1 onze Grondwet.
Volgens de Onderwijsraad moet het democratisch burgerschap in het onderwijs beter, doordachter en systematischer. Nederlandse jongeren zouden namelijk te weinig leren over democratie en hoe bijvoorbeeld de rechtsstaat werkt. Dat terwijl de overheid scholen verplicht om bepaalde normen en waarden zoals bijvoorbeeld respect voor verscheidenheid, non-discriminatie, gelijke behandeling en verdraagzaamheid op te nemen in het onderwijsplan.
Eigen identiteit
De raad ziet te vaak dat scholen in hun lesmateriaal eerst invulling geven aan hun eigen identiteit en dat de democratische rechtsstaat dan vervolgens op plek twee komt, of soms zelfs helemaal niet. Dat hoort dus andersom te zijn: de democratische rechtsstaat moet de basis te zijn en daarna mag er pas gekeken worden of er ruimte is in de les over hoe bijvoorbeeld het geloof naar bepaalde dingen in de samenleving aankijkt.
Voorzitter Edith Hooge van de Onderwijsraad zegt hierover: "Het is nodig om de 'common ground' in het onderwijs meer te benadrukken: wat is zo belangrijk en gemeenschappelijk in onze samenleving dat alle kinderen op alle scholen er kennis van moeten nemen? En om duidelijk te zijn over waarvoor geen ruimte is op school, wat niet mag. Ook met het oog op de rechten en vrijheden van het kind en sociale veiligheid op school."
Dat er in het onderwijs meer nadruk moet komen op democratisch burgerschap, vindt ook Evelien Tonkens, hoogleraar Burgerschap aan de Universiteit voor Humanistiek. Volgens haar is burgerschap het fundament van onze samenleving: "Het drukt uit dat we allemaal gelijkwaardig zijn, respect moeten hebben voor verschillen en geweldloos met elkaar in debat moeten gaan. Denk bijvoorbeeld aan Afghanistan met de taliban waar geen sprake is van burgerschap, zo'n samenleving wil je niet".
Volgens Tonkens is dat niet het enige waarom extra aandacht voor burgerschap in het onderwijs belangrijk is. Het zou namelijk ook gaan over de vanzelfsprekendheid waarmee gedacht wordt over burgerschap.
Leven gegeven
"Als je kijkt in de geschiedenis dan is burgerschap helemaal niet zo vanzelfsprekend. Daar is heel hard voor gevochten, mensen hebben daar hun leven voor gegeven. Kijk onder andere naar het afschaffen van de slavernij en homo-emancipatie."
Tonkens vervolgt: "Omgekeerd betekent dat dus ook dat als we ons hier niet voor blijven inspannen dat het dan ook snel kapot kan. Burgerschap is namelijk heel kwetsbaar. Kijk bijvoorbeeld in het recente verleden naar bevolkingsgroepen die tegenover elkaar stonden in Oost-Europa of onze eigen geschiedenis met de Holocaust."
Scholen zijn dus wettelijk verplicht om hier invulling aan te geven in hun onderwijs. De Onderwijsraad vindt dan ook dat de overheid scherper moet toezien en meer moet handhaven wanneer scholen discrimineren of antidemocratisch gedachtegoed onderwijzen.
De raad adviseert daarom ook om buiten de onderwijswetgeving te kijken en niet alleen gebruik te maken van de inspectie, maar ook van de politie en zelfs van het OM.