De zin en onzin van de zelftest: is die nou betrouwbaar of niet?

Vanaf vandaag ontvangen alle basisscholen een eerste voorraad zelftesten voor hun leerlingen in groep 6, 7 en 8. Voor leerlingen geldt dat ze thuis twee keer per week een zelftest doen. Ook veel werkgevers verstrekken zelftesten voor hun personeel.

Maar, wanneer moet je die zelftest nou doen: als je klachten hebt, of juist als je geen klachten hebt? In het voorjaar stond dit in de folder van de Rijksoverheid: 'Zelftesten zijn bedoeld als extra zekerheid, voor mensen die geen klachten hebben'. Inmiddels is dit beleid aangepast. Een tikkeltje verwarrend. Laten we de feiten er even bij pakken.

Testen met klachten betrouwbaar

We bellen met epidemioloog Carl Moons van het UMC Utrecht. Samen met drie regionale GGD's, twee laboratoria en het RIVM heeft hij de betrouwbaarheid onderzocht van een antigeen speekselzelftest en een antigeen neuszelftest. "Ons grootschalige onderzoek laat zien dat als je klachten hebt, de neuszelftest heel gevoelig en betrouwbaar is, in vergelijking met een PCR-test bij de GGD."

De neuszelftest haalt bij mensen met verkoudheidsklachten en veel virus in de neus ongeveer 9 van de 10 coronagevallen eruit.

Welke coronatesten zij er?

1. PCR-test: PCR staat voor Polymerase Chain Reaction: met een wattenstaafje (swab) wordt wat slijm uit neus en keel gehaald. Dit wordt vervolgens naar een laboratorium gestuurd en daar onderzocht. De PCR-test is bijzonder betrouwbaar en toont ook kleine hoeveelheden genetisch materiaal van het coronavirus aan. Daarom wordt deze coronatest wereldwijd gezien als de gouden standaard. De verwerking en analyse van de PCR-test kost echter tijd.
2. LAMP-test: Een test met LAMP (loop-mediated isothermal amplification) is net als de PCR-test een vorm van testen waarbij  stukjes genetisch materiaal worden gekopieerd of vermenigvuldigd. Deze test sneller dan de PCR-test.
3. Antigeen-sneltest reageert op bepaalde eiwitten (antigenen) van het coronavirus. Een aantal van deze testen zijn gevalideerd door het RIVM voor mensen met klachten. De GGD gebruikt naast PCR ook deze antigeentesten, behalve bij kwetsbare personen.
4. Antigeen-sneltest voor thuisgebruik: Antigeentesten zijn ook beschikbaar als zelftest. Een zelftest dient zo snel mogelijk na aanvang klachten gedaan te worden. Indien klachten aanhouden tweede zelftest op dag 2. Zelftesten worden niet geadviseerd om te gebruiken bij een kwetsbare doelgroep.
5. Testen op antistoffen in het bloed (serologische testen): Wil je weten of je corona hebt gehad? Dan kun je naar een commerciële teststraat voor een serologische test. Dat is een test naar antistoffen in het bloed. Deze test niet geschikt om te ontdekken of je corona hebt of besmettelijk bent.

Testen zónder klachten óók verstandig

Je kunt jezelf natuurlijk ook testen zónder dat je enige verkoudheidsklachten hebt, als een soort van zelfscreening. Maar dan is de neuszelftest veel minder betrouwbaar, blijkt uit het onderzoek van UMC Utrecht: dan wordt 40 procent van de mensen zonder klachten (maar met veel virus in de neus) door de zelftest opgespoord.

En toch is het verstandig om de sneltest ook zónder klachten te gebruiken. De zelftesten bij mensen zonder klachten zijn weliswaar minder gevoelig, ze zijn niet waardeloos. "Met de antigeen neuszelftest wordt in deze groep nog steeds vier van de tien coronagevallen met veel virus in de neus opgespoord", benadrukt Carl Moons van het UMC Utrecht.

Met herhaald testen, bijvoorbeeld twee keer testen per week, vind je mogelijk nóg meer coronagevallen met deze neuszelftest, en kun je nog beter uitsluiten. "Alleen hebben wij dit herhaald zelftesten nu niet onderzocht."

Je spoort er eerder besmettingen mee op

Uit het gedragsonderzoek van RIVM blijkt ook dat meer mensen zich laten testen als ze antigeen neuszelftesten in huis hebben én dit ook eerder doen dan bij een PCR-test. Bijkomend voordeel is dat mensen die zich (bijna) nooit bij de GGD laten testen, nu in ieder geval nog een zelftest doen.

Toch blijft een zelftest doen als je klachten hebt het meest betrouwbaar, doe dat wel zo snel mogelijk nadat je klachten hebt ontwikkeld. In onderstaand plaatje uit Nature is te zien waarom. Het rode lijntje vertegenwoordigt de antigeentest, de grijze de PCR-test. De blauwe testen zijn testen op antistoffen. Hoe hoger de lijntjes komen, hoe groter de kans op detectie.

Wanneer laat je je nog testen bij de GGD?

Bij de GGD kunnen ze een PCR-test doen, die wordt gezien als het meest betrouwbaar. Als je een positieve zelftest hebt, dien je die bij de GGD te controleren: het kan voorkomen dat je helemaal geen corona hebt - en dat komt vaker voor dan je denkt. 

Ook als je zeker wil weten of je corona hebt, en je langere tijd in de buurt van iemand met corona bent geweest, is het de bedoeling om een PCR-test bij de GGD te laten doen, al is een zelftest inmiddels ook mogelijk. Bekijk hier wat daarover in de basisregels staat.

"En het huidige beleid is ook dat mensen werkzaam in de zorg, mensen met ernstige ziekten en uit andere kwetsbare groepen, zich door de GGD laten testen", zegt epidemioloog Carl Moons. "Bij hen wil je een coronabesmetting niet missen."

De wetenschapper heeft nog een argument om bij de GGD langs te gaan. "Het is heel fijn als mensen een positieve sneltest laten bevestigen. Zo houden we zicht op de epidemie, dan weet je hoeveel mensen besmet zijn. En vanwege het bron- en contactonderzoek dat eventueel kan worden gestart."

Update: 12 december: lees de gepubliceerde studie over zelftesten.

Welke zelftesten zijn geschikt?

Zelftesten die geschikt zijn om te gebruiken, herken je aan een CE-logo op de verpakking. 

Zelftesten met een CE-logo met daarachter een getal van 4 cijfers zijn goedgekeurd door een keuringsinstantie. Zonder cijfer? Deze zelftesten zijn te koop dankzij een tijdelijke ontheffing. Overigens zijn er ook zelftesten die geen cijfer hebben maar al wel zijn goedgekeurd, dat zijn deze:

• Roche SD Biosensor SARS-CoV-2 Rapid Antigen Nasal Test
• BIOSYNEX COVID-19 Ag BSS rapid test
• Acon Biotech Flowflex SARS-CoV-2 Antigen Rapid Test
• MP Biomedicals Rapid SARS-CoV-2 Antigen Sante-Group
• Beijing Lepu Medical Technology Co., Ltd. SARSCoV-2 Antigen Rapid Test Kit (Colloidal Gold Immunochromatography) Orange Swallow

Ontheffing

De volgende leveranciers hebben een ontheffing gekregen om een antigeen-sneltest als corona-zelftest op de Nederlandse markt te mogen brengen:

• Green Spring SARS-CoV-2 Antigen Rapid test kit (Colloidal Gold) van Belscan Continental BV 
• Deepblue COVID-19 (SARS-CoV-2) Antigen Test Kit (Colloidal Gold)
• Becton Dickinson BV BD Kit Rapid detection of SARS-CoV-2 van BD Life Sciences
• AEnerG BV Lyher COVID-19 antigen test kit (nasal)
• BD Veritor™ System for Rapid Detection of SARS-CoV-2