Juridische vervolging voor leuzen op Erasmusbrug moeilijk: 'Je komt in een grijs gebied'

Voor wie het gemist heeft, klokslag 00.00 uur werd in de nieuwjaarsnacht een aantal leuzen op de Erasmusbrug geprojecteerd.

In grote letters stond op de paars uitgelichte ondergrond te lezen:

• Vrolijk blank 2023.
• White lives matter.
• Zwarte piet deed niets verkeerd.
• We must secure the existence of our people and a future for white children.

De leuzen verschenen precies tijdens de jaarwisseling en waren daarom ook op tv te zien. 

Op social media reageren mensen verontwaardigd, anderen vragen zich juist af of dit wel racistisch was. Aan de hand van drie stellingen leggen strafrecht-experts uit dat het juridisch een lastig verhaal kan worden voor het OM.

Mannen uit de lichtprojectie-branche vertellen wat hen opvalt aan de beelden die rondgaan. 

Stelling 1: deze leuzen op de Erasmusbrug zijn hartstikke strafbaar.

Dat is nog maar zeer de vraag. Het Openbaar Ministerie laat weten te onderzoeken of er strafbare feiten zijn gepleegd. Experts zijn daar in elk geval nog niet van overtuigd. "Dit is echt een grijs gebied", stelt emeritus hoogleraar strafrecht en strafrechtproces Theo de Roos.

Hij vervolgt: "Het is een defensieve uiting, iemand lijkt te vrezen dat de blanken in de verdrukking komen. Dat kun je bedenkelijk vinden, fout, of ongegrond. Maar ik schat in dat het niet de grens van het strafbare overschrijdt."

Met andere woorden, het is de vraag of het hier gaat om een discriminerende belediging of om aanzetten tot discriminatie of haat, waarvan volgens het Wetboek van Strafrecht sprake moet zijn.

Ook advocaat en strafrechtdeskundige Geert-Jan Knoops zegt: "Dat het hier om racisme gaat, is zeker niet klip-en-klaar. "

Hij vult aan: "Je kunt je afvragen of aandacht vragen voor de blanke bevolking, zonder iets specifieks te zeggen over de zwarte bevolking, racisme is. Impliciet kun je er natuurlijk wel meer in lezen. Het is verwerpelijk, maar de zwarte bevolking lijkt hierin niet expliciet te worden aangesproken. Juridisch dus een lastig verhaal."

Wat zegt de wet? 

In de grondwet staat: "Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan."

Racisme is discriminatie op grond van ras.

In het Wetboek van Strafrecht staat: "Onder discriminatie of discrimineren wordt verstaan elke vorm van onderscheid, elke uitsluiting, beperking of voorkeur, die ten doel heeft of ten gevolge kan hebben dat de erkenning, het genot of de uitoefening op voet van gelijkheid van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden op politiek, economisch, sociaal of cultureel terrein of op andere terreinen van het maatschappelijk leven, wordt teniet gedaan of aangetast."

Als het OM de verantwoordelijken vindt en besluit ze te vervolgen, zal een rechter moeten bepalen of sprake is van een van de volgende strafbare feiten:

• Discriminerende belediging.
• Aanzetten tot discriminatie van óf haat tegen groepen mensen
• Verspreiden van materiaal met discriminerende inhoud

Stelling 2: vervolging is dus kansloos. 

Nee, dat ook weer niet. Grijs gebied weet je nog. Want de optelsom van alle leuzen bij elkaar kan meespelen. En met name het Engelse citaat dat te lezen was, biedt misschien toch ook juridische mogelijkheden.

Wie via Google zoekt naar 'We must secure the existence of our people and a future for white children', komt op talrijke plekken tegen dat het gaat om de 14 Words van David Lane. Hij was een Amerikaanse neo-nazi die ook lid was van de Ku Klux Klan en terreurorganisatie The Order.

Geert-Jan Knoops: "Als het OM die uitspraak kan herleiden tot een neo-nazicontext, zou die context er misschien voor kunnen zorgen dat het alsnog strafbaar wordt bevonden."

Dat denkt ook Theo de Roos: "Bij dit soort uitdrukkingsdelicten kijk je naar de woorden, maar ook naar de context. Als dit uit de context van neonazisme komt, mag je in het strafrecht die context erbij betrekken."

Wat er te lezen viel, is sowieso polariserend, voegt De Roos nog toe: "De blanken tegenover de rest. Ik zou het niet helemaal gek vinden als het OM wel tot vervolging overgaat, zodat rechters zich erover moeten buigen."

Om te kunnen vervolgen, zullen sowieso wel eerst de verantwoordelijken moeten worden gevonden. De politie heeft nog niemand opgepakt en weet ook nog niet vanaf welke plek de leuzen werden geprojecteerd.

Een woordvoerder zegt vandaag: "Vanaf een boot, een woning, een hotel; al die opties maken nog deel uit van het onderzoek." Onder meer op Twitter gaan beelden rond van de projectie om middernacht. "Alle beelden die jullie zien, zien wij ook."

Stelling 3: Die letters liepen scheef, versprongen zelfs. Amateurs!

Scheve letters dus. Die zijn laserspecialist Johan Jansen – van het bedrijf Jansen-Events uit Groningen – een doorn in het oog. En niet alleen vanwege de inhoud, die hij 'schandalig en belachelijk' noemt. "Maar die letters lopen ook niet mee met de lijn van de brug, ze lopen uit het lood."

Dat had dus professioneler gekund. "Een professioneel laserbedrijf gaat dit ook gewoon niet doen, daar mengen wij ons niet in. Maar het is wel gedaan met een dure. Dan moet je denken aan twee- tot drieduizend euro."

Daarnaast heb je software nodig, maar die is volgens Jansen vrij toegankelijk. "En een beetje ervaring. Maar je kunt dit overal gaan oefenen, ook op een windmolen bijvoorbeeld."

Wouter Quispel van het bedrijf Gobo Image maakte – niet met een laser maar met een soort diaprojector – ooit enorme lichtprojecties op De Rotterdam, een gigantisch gebouw vlakbij de Erasmusbrug. "Dat deden we vanaf de overkant van de Maas."

Volgens hem kan de man of vrouw met de projector best een paar honderd meter van de Erasmusbrug vandaan zijn geweest. "Als het van een schip komt, moet het echt een heel groot schip zijn. Geen klein bootje dat erg deint op de golven. Mijn vermoeden is dat de projectie vanaf de kade kwam." 

Het Algemeen Dagblad sprak gisteren met Mark Rouwenhorst van JMR Event Makers, organisator van het afgeblazen Nationaal Vuurwerk bij de Erasmusbrug. Hij vertelde dat er op een eerder moment ook een tekst als 'gelukkig nieuwjaar' verscheen op de brug. Die werd volgens hem geprojecteerd vanuit een flat op de Wilhelminapier.

Wouter Quispel: "Dat kan natuurlijk een oefening geweest zijn. Projectie vanuit een appartement lijkt mij heel waarschijnlijk."

Dat het niet heel erg is opgevallen waar de lichtstraal vandaan kwam, snapt Quispel wel. "Bij een laser is de lichtbron heel klein, een puntje. Als het licht door bijvoorbeeld rook heengaat, zie je een lichtbundel. Bij vochtig weer gebeurt dat buiten ook vaak. Maar die bundel zie ik nergens op de beelden. Daaraan zou je veel hebben kunnen herleiden."

Wat hij wel ziet op de beelden, is dat de letters op een bepaald moment van de brug afschoten. Lachend: "Daar stootte iemand tegen de projector aan denk ik. Maar dat is mij ook weleens overkomen, dus daar ga ik ze geen amateurs voor noemen."