JSF: wat een enorm hoofdpijndossier!
Het is een van de gevoeligste Haagse dossiers van de afgelopen decennia: de aanschaf van Amerikaanse JSF-straaljagers, ter vervanging van de huidige F-16's. Vandaag is de eerste JSF in Nederland te zien, maar daar is heel wat aan voorafgegaan. Een terugblik in hoofd(pijn)punten:
1993: In de VS worden de eerste stappen gezet om een nieuwe generatie geavanceerde straaljagers te ontwikkelen.
1996: Nederland doet mee aan een voorstudie van een nieuw Amerikaans gevechtsvliegtuig. Reden is dat de huidige Nederlandse straaljager F-16 rond 2010 niet meer geschikt is.
Dit is 'm dan: de F-35 Lightning II (Joint Strike Fighter)
1997: Het Amerikaanse leger geeft omdracht om twee demonstratiemodellen voor het nieuwe gevechtsvliegtuig te maken. Het project krijgt de naam Joint Strike Fighter, het nieuwe toestel gaat F-35 heten.
2001: Het ministerie van Defensie vergelijkt zes mogelijke opvolgers van de F-16. De JSF komt als beste uit de bus.
2002: Nederland doet officieel mee aan het JSF-project. Een belangrijke reden is dat Nederlandse bedrijven mee kunnen werken aan de bouw van de JSF. Verwacht wordt dat de overheid en bedrijven 800 miljoen euro moeten investeren. Het besluit stuit op veel maatschappelijk verzet.
Maart 2002: protest in Den Haag tegen aanschaf JSF (Foto: ANP)
2005: Met name linkse partijen in de Tweede Kamer twijfelen of Nederland de investering van 800 miljoen ooit terugverdient. Het kabinet ziet echter een extra onderzoek naar de JSF-deelname niet zitten.
2006: Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat de ontwikkeling van de JSF flinke vertraging oploopt.
2007: Het kabinet van CDA, PvdA en ChristenUnie besluit mee te doen met de testfase van de JSF. Verwacht wordt dat het definitieve besluit voor de aanschaf van de F-35-vliegtuigen in 2010 wordt genomen. Nog steeds zijn er veel vragen over wat de JSF gaat kosten.
2008: Een tweede vergelijking van nieuwe straaljagers. De JSF wint het van de Saab Gripen en de Advanced F-16.
Toenmalig staatssecretaris van Defensie Jack de Vries tijdens debat over meedoen aan testfase JSF (Foto: ANP)
2009: Coalitiepartij PvdA ziet de aanschaf van twee testtoestellen van de JSF niet zitten. Er lijkt een kabinetscrisis aan te komen, maar uiteindelijk wordt het besluit over de test-JSF's uitgesteld naar 2010 en later naar 2012.
2010: Een meerderheid van de Tweede Kamer wil dat Nederland uit de testfase van de JSF stapt. In december 2010 wordt duidelijk dat de F-35-toestellen fors duurder worden dan aanvankelijk gedacht. De aanschaf van 85 straaljagers zou 6,2 miljard euro gaan kosten, maar dat bedrag valt 1,4 miljard hoger uit.
Oud-minister van Defensie Hans Hillen (Foto: ANP)
2012: Volgens de Algemene Rekenkamer is het duurder om te stoppen met de JSF dan dat Nederland doorgaat met de aanschaf van de straaljagers. Nederland heeft dan al 1,2 miljard in het project gestoken. Minister Hillen schroeft het aantal toestellen daarom terug van 85 naar 56.
In 2013 bezocht correspondent Erik Mouthaan de JSF-fabriek. Bekijk de beelden hier:
2013: Minister Hennis van Defensie kiest definitief voor de aankoop van de JSF-toestellen. Het worden er alleen geen 56, maar 37. De kosten van het project blijven maar oplopen. Op dit moment van het aanschafproces bedragen ze ruim 4 miljard euro.
Minister Hennis van Defensie wordt welkom geheten door het Nederlands JSF-detachement op Eglin Air Force Base in Florida (Foto: ANP)
Maar dan nog is het rekenplaatje rond de JSF niet compleet, meldt de Algemene Rekenkamer. De kosten voor onderhoud zijn mogelijk onderschat. Zo zijn niet alle trainingsuren voor piloten meegerekend. Daardoor is het onzeker of er altijd vier toestellen voor internationale missies beschikbaar zijn. De overige gevechtsvliegtuigen zijn nodig voor de bewaking van het luchtruim, voor training van piloten, of zijn in onderhoud.
Van 37 JSF blijven er 5 in VS om piloten te trainen. Feitelijk dus maar 32 toestellen beschikbaar.
— Jos Heymans (@JosHeymans) 19 september 2013
2014: De 37 JSF's die Nederland aanschaft, komen niet allemaal tegelijk naar Nederland. Behalve de twee testtoestellen die Nederland al heeft, komen er vanaf 2019 enkele toestellen per jaar hierheen. Ook wordt bekend dat er maar vier tegelijk bij een missie kunnen worden ingezet. Daarbij blijven er vijf in de VS om piloten te trainen. Aan het eind van het jaar meldt de regering dat de kosten binnen het vastgestelde budget blijven.
2015: In februari kiest Nederland definitief voor de aanschaf van de JSF's. De Tweede Kamer gaat in een rumoerig debat uiteindelijk akkoord.
Minister Hennis op luchtmachtbasis Edwards, waar de Nederlandse JSF-testtoestellen staan (Foto: ANP)
Hennis komt rond Prinsjesdag met het nieuws dat de aanschaf van de JSF's misschien wel een half miljard euro duurder uitvalt. Het JSF-project zou nu in totaal zo'n 5,2 miljard euro gaan kosten.
2016: Voor het eerst krijgt Nederland een JSF op eigen bodem te zien. Het toestel landt op 23 mei op vliegbasis Leeuwarden en is daarmee voor het eerst buiten de VS te aanschouwen. Behalve enthousiasme - de vliegtuigspotters staan in de rij - is er ook kritiek: veel mensen zijn bang voor de geluidsoverlast die het toestel veroorzaakt.
Dit is de F-35 oftewel de JSF:
- De Joint Strike Fighter heet officieel de F-35 Lightning II. Er komen drie versies: een voor een normale landingsbaan (die koopt Nederland), een ander type heeft een korte startbaan nodig en kan verticaal landen en een derde model is speciaal geconstrueerd voor vliegdekschepen.
- Het gaat om een internationaal project, maar de ontwikkeling wordt geleid door de Amerikaanse vliegtuigbouwer Lockheed Martin.
- Het Pentagon wil ruim 2400 exemplaren van de F-35 aankopen. De ontwikkelings- en testfase zal voor het eind van 2017 klaar zijn. Er zijn inmiddels meer dan 150 vliegtuigen afgeleverd.
- Naast de onzichtbaarheid voor de radar is het voornaamste pluspunt van de F-35 de compleet vernieuwde elektronica. Die zouden het toestel veel effectiever maken dan andere modellen. Maar de zeer ingewikkelde software zorgt wel voor de nodige problemen bij de ontwikkeling.
- Lockheed Martin schat dat de kosten per toestel in 2020 circa 85 miljoen dollar zijn.
- De bouw is meermalen vertraagd en de kosten zijn flink gestegen. De vervanging van de Nederlandse F-16 zal vanaf 2019 beginnen. Nederland koopt 37 toestellen.
Meer op rtlnieuws.nl:
Eerste JSF naar Leeuwarden, meer dan duizend spotters verwacht