Toeslagenaffaire onder de loep: hoe kon het zó mis gaan?
Tienduizenden ouders zijn afgelopen jaren de dupe geworden van de keiharde fraudejacht van de Belastingdienst. Ook de strengheid van de regels heeft voor veel financiële ellende gezorgd. Door de ambtelijke top en de politiek verantwoordelijken aan de tand te voelen, wil de Kamer erachter komen wie wanneer wat wist. En waarom met die informatie niets is gedaan. Morgen beginnen de verhoren.
Een lange stoet aan topambtenaren van de Belastingdienst en politici die verantwoordelijk waren voor de toeslagenaffaire moet komende weken verschijnen voor een parlementaire ondervragingscommissie. De verhoren moeten antwoord geven op de vraag hoe het ooit zo ver heeft kunnen komen.
Voor verschillende hoofdrolspelers kan dat bijzonder pijnlijk worden, zegt politiek verslaggever Roel Schreinemachers. "Wist Eric Wiebes als staatssecretaris bijvoorbeeld al van de doorgeslagen fraudejacht? En waarom greep Lodewijk Asscher als minister van Sociale Zaken niet in na waarschuwingen dat de strenge regels rond toeslagen mensen zwaar in de problemen brachten?"
Intern al jaren bekend
In een reeks verhalen van RTL Nieuws en Trouw is afgelopen anderhalf jaar de toeslagenaffaire stukje bij beetje aan het licht gekomen. Duidelijk werd dat intern bij de Belastingdienst al jaren bekend is dat de fraudejacht onschuldige slachtoffers maakte. De vraag is in hoeverre ook de politieke leiding hiervan op de hoogte was.
In 2013 begint het Combiteam Aanpak Facilitators (CAF) de jacht op fraude met de kinderopvangtoeslag. Er wordt gekozen voor een snoeiharde aanpak. Dat er ook mensen gedupeerd zullen worden die niets hebben misdaan, wordt dan al ingecalculeerd. De inschatting is dat 80 procent van de onderzochte fraudegevallen achteraf terecht zal blijken te zijn, maar 20 procent niet, zo valt te lezen in een interne notitie.
Toenmalig baas van de Belastingdienst Peter Veld zou dit bespreken met staatssecretaris Eric Wiebes. Jaren later vraagt de Kamer in een van de vele debatten over de toeslagenaffaire of dit ook is gebeurd, en of Wiebes dus op de hoogte was van de omstreden werkwijze. Zijn opvolger Menno Snel antwoordt dat dit 'voor zover hij kan nagaan nooit is gebeurd'.
Hardheid
Ook raken duizenden ouders diep in de financiële problemen door de hardheid van de regels. Wie een fout maakt met de kinderopvangtoeslag, moet niet alleen het te veel ontvangen bedrag terugbetalen, maar álle ontvangen toeslag. Toenmalig minister Asscher en staatssecretaris Wiebes worden hierover eind 2014 al op de hoogte gebracht, maar doen er niets aan.
Als de Belastingdienst in 2015 een gevoelige nederlaag lijdt voor de rechter, gaat de fraudejacht onverminderd door. Ook een snoeihard memo in 2017 zorgt niet voor een koerswijziging. In het stuk wordt geconcludeerd dat niet de vereiste zorgvuldigheid is betracht bij het stopzetten van toeslagen en in strijd met geldende regels is gehandeld.
Trekken en sleuren
Tot de dag vandaag is het trekken en sleuren voor Kamerleden en journalisten om informatie over de toeslagenaffaire boven tafel te krijgen. Steeds weer duiken nieuwe documenten op, die een ontluisterend beeld geven van de manier waarop de Belastingdienst door de jaren heen opereerde.
"Het is een dieptriest schandaal", zegt RTL-journalist Pieter Klein, die zich heeft vastgebeten in de toeslagenaffaire. "Dat weten ze al jaren. Iedereen heeft weggekeken. Niemand heeft ingegrepen. En de Kamer is gebrekkig geïnformeerd."
Met de verhoren hoopt de Tweede Kamer meer licht te schijnen op hoe het ooit zo ver heeft kunnen komen. "Het wordt pijnlijk en ontluisterend", zegt Klein.
Leed
Het kan het leed dat duizenden mensen is aangedaan niet goedmaken, zegt commissievoorzitter Van Dam. Maar hij hoopt dat ouders zien dat er een Tweede Kamer is die aan hun kant staat. "En de vragen stelt waarop ze jaren geen antwoord hebben gehad."
Deze mensen worden verhoord
Dit zijn de mensen die verhoord gaan worden:
• Eva González Pérez. Deze advocate is de eerste die voor de commissie verschijnt. Zij stond jarenlang een aantal gedupeerde ouders bij in hun strijd tegen de Belastingdienst.
Daarna zullen verschillende topambtenaren die door de jaren heen leiding gaven aan de fraudejacht voor de commissie verschijnen:
• Hans Blokpoel. Hij was als algemeen directeur verantwoordelijk voor het fraudeteam en de harde aanpak, waarbij al werd ingecalculeerd dat ook onschuldige mensen zouden worden getroffen.
• Gerard Blankestijn. Hij was als directeur Toeslagen ook nauw betrokken bij de fraudejacht, kreeg intern al in 2017 het advies om 'lering' te trekken uit het 'onbehoorlijke' optreden.
Ook oud-bazen van de Belastingdienst worden door de commissie aan de tand gevoeld:
• Jaap Uijlenbroek.
• Peter Veld. Hij was in 2014 op de hoogte van de meedogenloze fraudejacht. De vraag is of hij dit ook deelde met zijn politieke baas, Eric Wiebes.
Er worden ook (oud-)kabinetsleden gehoord:
• Eric Wiebes. De oud-staatssecretaris van Financiën wacht een pittig verhoor of hij op de hoogte is gebracht over de fraudejacht. Wiebes en toenmalig minister van Sociale Zaken Asscher werden bovendien eind 2014 al gewaarschuwd dat de hardheid van de regels duizenden mensen in de financiële problemen bracht. De vraag is waarom ze daar niets aan deden.
• Menno Snel. Hij moest vorig jaar aftreden als staatssecretaris vanwege de toeslagenaffaire. De vraag is of hij de Tweede Kamer altijd wel voldoende heeft geïnformeerd. Ondanks herhaaldelijk vragen van Kamerleden komt steeds weer nieuwe informatie naar boven.
• Mark Rutte. De premier is de laatste in de rij. Hij gaf tussen 2013 en 2016 leiding aan de Ministeriële Commissie Aanpak Fraude. Of hij wist van de doorgeslagen fraudejacht is een vraag die nog altijd niet is beantwoord.