'Zakkenvullers en leugenaars': Rutte IV moet vertrouwen terugwinnen, maar hoe?

Subway-medewerker Max (25) uit Den Haag staat niet te juichen nu een nieuw kabinet zich aandient. "Ik heb geen vertrouwen meer in de politiek. Daarom stem ik al jaren niet." Max, geboren op Curaçao, woont in de Haagse wijk Moerwijk, een van de armste wijken van ons land.

"We bezorgen weleens broodjes in de Tweede Kamer en ik zie politici echt wel hard werken. Maar ik krijg er niets voor terug, ik voel het niet in mijn leven. Het zijn mooie woorden, maar wat koop ik daar voor?"

Mooie praatjes

Geen goed huis in ieder geval. Max woont met zijn zwangere vriendin op 35 vierkantemeter in de Haagse achterstandswijk. "We staan al vijf jaar op een wachtlijst. Politici roepen van alles, maar van alle beloftes bijna nooit iets terecht."

Hij ziet dat wantrouwen ook bij zijn vrienden en wijkbewoners, vertelt hij. "Ik denk dat politici echt geen idee hebben hoe het leven is in mijn wijk. Ze zitten in hun eigen clique."

Wantrouwen gedaald

Max is geen uitzondering. Het vertrouwen in de politiek is, na een korte opleving tijdens het begin van de coronacrisis, flink gedaald. Dat blijkt uit de meest actuele onderzoeken van zowel het Nationaal Kiezersonderzoek als het Sociaal Cultureel Planbureau.

"Deze zorgelijke ontwikkelingen moet het nieuwe kabinet zich absoluut aantrekken", zegt lector weerbare democratie Willeke Singerland, die veel onderzoek doet naar het vertrouwen in politici. "Het beleid van het nieuwe kabinet staat of valt bij hoe het gedragen wordt in de samenleving."

Afkeer van politiek

Grofweg zijn er volgens de onderzoeken drie groepen die een afkeer hebben van de politiek: mensen met een migratieachtergrond, mensen met een lager opleidingsniveau en mensen met een lager huishoudinkomen. Geslacht maakt geen verschil. Leeftijd wel. De afkeer is het grootst van 35 tot en met 49 jaar.

René Cuperus, adviseur van het ministerie van Binnenlandse Zaken en co-auteur van de binnenkort te verschijnen Atlas van Afgehaakt Nederland, legt uit waarom bepaalde burgers meer wantrouwen hebben dan andere. "Er zijn grote groepen in de samenleving die moeite hebben met snelle en permanente verandering, en die het gevoel hebben grip te verliezen."

"Met name de lagere middenklasse en de onderklasse vragen zich af of zij en hun kinderen in de toekomst nog wel een goed leven kunnen leiden’. Of is er voor hen geen plaats meer in die nieuwe’, dynamische internationale kenniseconomie?"

Nieuwe groep

Cuperus ziet dat dat gevoel van wantrouwen en ‘niet meer mee tellen’ zich steeds meer regionaal gaat aftekenen. Dat speelt meer en meer bij de middelbaar en lageropgeleiden in de regio’s die het verst van de Randstad afliggen. Daar voelt men zich niet meer vertegenwoordigd door gevestigde politieke partijen en het kabinet’’.  

"In het kabinet en veel politieke partijen domineert meer dan ooit alleen het wereldbeeld van de  hoogopgeleiden uit de grote steden, voor wie klimaat en diversiteit (‘woke’) de grote thema’s zijn. Maar niet heel Nederland voelt zich daarin erkend."

Vertrouwen in de regering

Volgens het Sociaal Cultureel Planbureau, dat in april nog onderzoek deed, is het vertrouwen sterk gedaald in vergelijking met een halfjaar daarvoor.

In april 2021 gaf 46 procent van de ondervraagden de regering een voldoende, in oktober was dat nog 66 procent. Vaak genoemde redenen voor dat lagere vertrouwen zijn het politieke debat over de vastgelopen formatie en de politieke nasleep van de toeslagenaffaire. De politiek wordt ook veel vaker genoemd als belangrijk maatschappelijk probleem.

Contact verloren

Dat wantrouwen is terug te zien in ons stemgedrag. Deze maatschappelijke kloof is terug te zien in ons stemgedrag. Cuperus stelt dat vooral de oude volkspartijen CDA en PvdA geteisterd zijn door deze kloof.

"Die partijen zijn het contact verloren met hun traditionele achterban. Hen lukt het niet meer om Randstedelijke hoogopgeleiden en de ‘gewone Nederlanders uit de middengroepen' met elkaar in één partij te verbinden, en ook niet om de grote steden met de rest van het land te verbinden. Daar heerst veel onvrede. Denk aan Groningen en het aardbevingsschandaal.  Er is ook veel bezuinigd op de voorzieningen in die regio’s."

Toeslagenaffaire

De kloof tussen politiek en burger is groter geworden door de miststanden onder het afgelopen kabinet Rutte III en de beloftes die niet waargemaakt zijn, zegt Slingerland.  

"Neem het drama van de toeslagenaffaire. Dat is killing geweest voor het vertrouwen van de burger in de politiek. Het gebrek aan transparantie en dat zaken toch weer anders in elkaar bleken te zitten dan werd gezegd, zijn enorme aanjagers om de politiek niet meer te vertrouwen."

Ministers - en Rutte voorop - geven ook toe dat er dingen 'vreselijk mis zijn gegaan.' Daarom wordt een nieuwe bestuurscultuur vaak gepredikt, al zijn de contouren nog vaag. 

Wat moet het kabinet doen?

Wat het nieuwe kabinet te doen staat? Slingerland: "Het klinkt misschien cliché, maar eerlijk zijn is ontzettend belangrijk. Wees open. Als het misgaat: geef het toe. Zoek de schuld niet in systemen, maar bij jezelf."

Ook de netwerkcorruptie moet volgens Slingerland worden aangepakt. "Daarmee bedoel ik de netwerken die de macht in Den Haag bepalen. Het zijn mensen in dezelfde netwerken, die elkaar kennen vanuit dezelfde vijver. Die mensen doen alles vooral voor het netwerk en zijn blind geworden voor het gezamenlijke aspect." Dat zorgt voor die groeiende kloof met de burger.

Herstellen van het vertrouwen

Ook onderzoeker van I&O Research Peter Kanne deed veel onderzoek naar het vertrouwen van kiezers in de politiek. Hij denkt dat het inzichtelijk maken hoe besluitvorming plaatsvindt, helpt bij het herstellen van het vertrouwen. "Openstaan voor het debat en hoe er tot een besluit wordt gekomen. Je moet een dunner regeerakkoord schrijven, niet alles dichtspijkeren. Op deze manier kan de Kamer meer invloed krijgen."

Speciale minister

Een oplossing voor het overbruggen van de kloof, zou volgens Cuperus een speciale minister voor de Regio’s kunnen zijn, die opkomt voor de belangen en mensen buiten de Randstad. Zo’n minister voor de regio's zou volgens Cuperus een keihard signaal zijn dat een nieuw kabinet de zogenaamde periferie van Nederland echt serieus gaat nemen.

"Een bewindspersoon die belast is met regionale gelijkheid, zal ervoor moeten zorgen dat de voorzieningen in stad en platteland weer rechtvaardig verdeeld worden. Het is nu oneerlijk verdeeld in Nederland. Het voorzieningenniveau op het platteland buiten de Randstad, zo laat onderzoek zien, is hard door bezuinigingen en zogenaamd efficiënte schaalvergroting geraakt.  Op veel plekken zijn geen ziekenhuizen meer, geen mbo's, geen rechtbanken."

Cuperus: "Vind je het dan gek dat het vertrouwen in de overheid is aangetast? Daar zou het nieuwe kabinet met grote urgentie iets aan moeten doen."

Frisse kabinetsploeg

Opiniepeiler Kanne pleit op zijn beurt verder voor leiderschap met durf. "Op sommige grote dossiers moeten moeilijke en grote besluiten genomen worden. Stikstof, gezondheidszorg, woningbouw, de veestapel. Die dossiers lopen al tientallen jaren. Experts weten allemaal wat er moet gebeuren, maar politici durven het niet te doen. In verkiezingstijd zeggen ze A, maar in een kabinet wordt het toch altijd weer B. Vooral CDA en VVD zijn daar een ster in."

Waar staan ze voor?

Dat is iets wat ook op straat ook wordt herkend. Diana Bakker staat in Den Haag op de markt. "Ik vind Rutte en sympathieke man, maar ik heb niet veel vertrouwen in de plannen van het kabinet."

Ze vindt het niet duidelijk waar het kabinet nu precies voor staat en op wil inzetten. "Ik mis daadkracht in het aanpakken van problemen die echt belangrijk zijn. Als je het mij vraagt, zijn dat de coronacrisis, armoede en woningbouw." Ze zwabberen alle kanten op, vindt Diana. "Maar ik zie liever daadkracht, bijvoorbeeld in het coronabeleid. Aanpakken die handel. In Duitsland en Oostenrijk is het veel duidelijker."

Vertrouwen omhoog

Volgens opiniepeiler Kanne komt en gaat vertrouwen, in golfbewegingen. "Als er een nieuwe frisse kabinetsploeg aantreedt, gaat het vertrouwen vaak omhoog. Dat zien we vaker bij een nieuwe kabinet. Al was het in 2017 niet zo, misschien omdat de formatie toen ook zo lang duurde."

"De coalitiepartijen hebben in principe natuurlijk wel de mensen die op ze hebben gestemd achter zich staan, en dan krijg je ook nog wat anderen mee. Maar er wordt door VVD en CDA waarschijnlijk flink ingeleverd. Blijft spannend hoe hun achterbannen daarop gaan reageren. Maar nieuwe plannen van een kabinet klinken ook vaak positief. Een nieuw kabinet heeft allemaal schitterende plannen, dus krijgen ze wellicht het voordeel van de twijfel van de meerderheid van de kiezers."

Huiverig

Subway-medewerker Max is nog huiverig. Hij heeft wel een tip voor het nieuwe kabinet: "Ik raad Rutte en zijn nieuwe ministers aan om in hun eerste werkweek eens mijn wijk te bezoeken. Om te zien wat er leeft en welke problemen er zijn."

En daar staat wat tegenover: "Als ze die oplossen; ga ik weer stemmen."

Wat zouden we nu stemmen als we naar de stembus mogen?

VVD: 34 zetels bij de verkiezingen. In de peilingen schommelt de partij tussen de 31 en 36 zetels

D66: 24 zetels. In de peilingen schommelt de partij tussen. de 15 en 21 zetels

CDA: 15 zetels: In de peilingen schommelt de partij tussen 7 en 11 zetels

ChristenUnie: 5 zetels. In de peilingen schommelt de partij tussen de 5 en 7 zetels

Bron: Peilingwijzer.nl